Cinkciarze (1987) czyli Bony a klid - KULTOWY HIT + reportaż TV - NAPISY PL

(POPRAWIONE NAPISY + REPORTAŻ TV po filmie).
Kultowy film akcji kryminalny o praskim półświatku cinkciarzy spod Tuzexów (Pewexów), który szturmem zdobył kina w Czechosłowacji w drugiej połowie lat 80-tych. Scenariusz Radka Johna był inspirowany prawdziwymi historiami ze środowiska stołecznych waluciarzy. Film należy do nieformalnego gatunku w čs. kinematografii zwanego -vekslácké filmy- czyli fimy o cinkciarzach.

Tytuł filmu brzmi -Bony a klid- a dosłowne tłumaczenie to -Bony i spokój- lub -Bony i luz- i jest parafrazą nawiązującą do gangsterskiej pary Bony i Clyde. W Polsce obraz ten był wyświetlany w kinach pod oficjalną nazwą -Cinkciarze-.

Dla ujaśnienia (szczególnie młodym widzom) : W krajach komunistycznych BON był środkiem płatniczym w Pewexach (czyli w sklepach z towarem z kapitalistycznego Zachodu, niedostępnym nigdzie indziej). Bony można było kupić w państwowym banku za kapitalistyczną walutę (np. za dolary lub marki niemieckie, które przysłała rodzina z Zachodu lub ktoś przywiózł ze sobą z wycieczki czy delegacji zza żelaznej kurtyny) po niekorzystnym kursie lub... u cinkciarzy, z reguły po korzystniejszym przeliczniku.

-Bony a klid- po premierze w kwietniu 1988 roku był absolutnym hitem! W ciągu pierwszych 8 miesięcy obejrzało go w kinach prawie 3 miliony widzów (w 15 mln kraju!) i przez długi czas bilety na niego były wyprzedane. Wiele slangowych słówek i dialogów z niego przeszło do mowy potocznej a widzowie w Czechach i na Słowacji, po prawie czterech dekadach, nadal chętnie do niego wracają, gdy tylko leci w TV. Do teraz wyszło kilka oficjalnych wydań na DVD oraz w niezliczonych ilościach jako dodatek na płytach do różnych czasopism. W 2014 roku nakręcono kontynuację pt. -Bony a klid 2-, która jest jednak dużo słabsza od pierwszej części.

Z występujących aktorów należy wymienić przede wszystkim Jana Potměšila (w roli głównej jako Martin Holec), niezastąpioną gwiazdę czeskiego ekranu Romana Skamenego (jako niezapomniany cinkciarz Biny - aktor ogłosił, że była to jego najbardziej ulubiona rola w całej jego karierze), Josefa Nedorosta (waluciarz Richard Šindler) oraz Tomáša Hanáka (cinkciarz Jiří Dvořák pseudonim Hary). Ponadto : Miloslav Kopečný (cinkciarz Slepejš czyli Ślepy) i Veronika Jeníková (Ewunia).

Krótki opis fabuły: Młody robotnik z prowincji - Martin (J. Potměšil), po pracy w fabryce aut, wspólnie z kolegami prowadzi dyskotekę w miejscowym Domu Kultury. Chcąc poszerzyć swe pole działania, chłopcy postanawiają kupić sprzęt video z nielegalnego przemytu z RFN. Potrzebują do tego zachodnią walutę. Wysyłają więc Martina do Pragi z grubym plikiem koron, żeby kupił u cinkciarzy na ulicy 2 300 marek. Pech chciał, że trafi tam na oszustów, którzy sprzedadzą mu podrobione banknoty.
Chcąc odzyskać pieniądze i honor Martin wraca do stolicy i na własną rękę zaczyna poszukiwania kanciarzy. Mimo iż zostaje przez nich pobity w zaułku, nie poddaje się. Jego upór zdobywa uznanie u cinkciarzy, którzy postanawiają go przyjąć do siebie i przyuczyć do swego zawodu. Martin poznaje świat szybkiego zarobku, luksusu, seksu i szampańskich imprez do białego rana.

Produkcja : Filmové Studio Barrandov
Tłumaczenie własne : SUDi (v. 2025-04-29)

CIEKAWOSTKI O FILMIE :
* Soundtrack składa się właściwie tylko z dwóch piosenek, które przez większą część filmu grają w tle, a głównym motywem jest kawałek -Relax- od Frankie Goes To Hollywood, do którego to autorski zespół sprzedał prawa na użycie w filmie za symboliczną 1 koronę (i to w czasie kiedy był u szczytu kariery!).
* Za jedną, mocno erotyczną scenę w filmie, reżyser Vít Olmer został w -Rudym Pravie- (sztandarowa gazeta Partii Komunistycznej) okrzyknięty mianem porno-reżysera, a ponadto obniżono mu honorarium.
* Przy kręceniu uczestniczyli prawdziwi cinkciarze z ulicy, a Milicja (VB) uważnie pilnowała miejsca zdjęć.
* Podczas kręcenia filmu reżyser Vít Olmer był zastraszany przez niektórych funkcjonariuszy VB (MO), którzy grozili mu pójściem do więzienia za hańbienie godności organów państwowych.
* Aktor Roman Skamene wspominał, że uliczni cinkciarze traktowali go jak swoją maskotkę. Wszędzie go pozdrawiali i zapraszali na wódkę. Do dziś ludzie proponują mu drink z filmu czyli magiczne oko :)
* Auto, którym jeżdżą główni bohaterowie to Mercedes-Benz W123 z tzw. pianinem na tylnej szybie. Wóz kosztował w 1988 roku w RFN w najtańszej wersji 30 000 DM, co było ekwiwalentem 150 miesięcznych średnich wypłat w CSRS.
* Scena wymiany Mercedesa za Trabanta była improwizowana.
* Film jest do dziś szczególnie popularny wśród społeczności romskiej.
* Scena z przywiezionym śniegiem była inspirowana prawdziwym zdarzeniem : jeden z największych ówczesnych ulicznych cinkciarzy z nudów zamówił dwie ciężarówki pełne piasku, który kazał wysypać przed jednym z Tuzexów. Ze swojej prywatnej plaży, z cygarem i szklanką whisky w ręku, obserwował przechodzących obok ludzi, śpieszących do pracy.
* Podczas kręcenia filmu używano prawdziwych pieniędzy, pożyczonych z banku. Były uważnie pilnowane przez sztab filmowy.

SŁOWNICZEK POJĘĆ :
TUZEX - Pewex w Czechosłowacji (sklepy z towarem z kapitalistycznego Zachodu)
BONY - bony towarowe (środek płatniczy w sklepach typu Pewex, Baltona itp.)
DIGI - zegarek elektroniczny (skrót od digital), bardzo popularny w latach 80-tych.