Marek Niechwiej: Piecza nad dzieckiem i piecza zastępcza w praktyce

Radca prawny Marek Niechwiej z Kancelarii Radcy Prawnego w Jaworznie wraca do tematu władzy rodzicielskiej i z praktycznej strony tłumaczy, czym jest piecza nad dzieckiem oraz piecza zastępcza. Odcinek to kompendium dla rodziców i opiekunów: gdzie kończy się status prawny (władza rodzicielska), a zaczyna stan faktyczny (piecza), kiedy potrzebna jest zgoda sądu, kto i na jakich zasadach może pełnić funkcję rodziny zastępczej oraz jakie zasady chronią dobro dziecka.

Piecza stan faktyczny, władza rodzicielska stan prawny.
Rodzice wykonują władzę rodzicielską (art. 9597 KRO), a z tego naturalnie wynika piecza codzienne, realne czynności opiekuńczo-wychowawcze (art. 96 KRO).

Dobro dziecka jest nadrzędne.
W każdym sporze rozstrzyga sąd opiekuńczy, patrząc przez pryzmat dobra dziecka od edukacji i leczenia po miejsce zamieszkania.

Nie każda decyzja wymaga sądu.
Samotny rodzic, który ma i wykonuje władzę rodzicielską, nie musi prosić sądu o zgodę na każdą bieżącą czynność. Zgoda potrzebna jest przy decyzjach ważących o losie dziecka (np. poważny zabieg, zmiana miejsca zamieszkania, wybór formy kształcenia).

Piecza zastępcza to rozwiązanie wyjątkowe i tymczasowe (art. 112¹ i nast.).
Stosuje się ją, gdy rodzice nie mogą sprawować pieczy. Zasadą jest minimalizacja czasu poza rodziną i pierwszeństwo rodziny (także dalszej) przed instytucją.

Nierozdzielanie rodzeństwa to reguła.
Dzieci powinny trafić do tej samej rodziny zastępczej lub placówki chyba że wspólne umieszczenie godziłoby w dobro któregoś z nich.

Ubóstwo samo w sobie nie uzasadnia odebrania dziecka.
Umieszczenie w pieczy zastępczej wbrew woli rodziców wyłącznie z powodu ubóstwa jest niedopuszczalne.

Praktyczne porady, które padają w materiale

Masz władzę rodzicielską i kierujesz się dobrem dziecka?
W sprawach bieżących działasz samodzielnie miej jednak świadomość progów, przy których potrzebna jest zgoda sądu (zabiegi medyczne, szkoła, zmiana miejsca pobytu).

Gdy drugi rodzic nie wykonuje władzy lub ma ją ograniczoną/odebraną, nie może blokować codziennych decyzji, ale przy sprawach najważniejszych jego głos (lub rozstrzygnięcie sądu) może być konieczny.

Piecza zastępcza kto może ją sprawować?
W pierwszej kolejności wstępni (dziadkowie), rodzeństwo; w dalszej rodziny zastępcze (także zawodowe), rodzinny dom dziecka, a na końcu instytucjonalna piecza zastępcza. Dzieci z niepełnosprawnościami co do zasady trafiają do rodzin zastępczych zawodowych, przygotowanych organizacyjnie i szkoleniowo.

Zasada lokalności.
Sąd o ile to możliwe umieszcza dziecko w pieczy zastępczej na terenie tego samego powiatu, by podtrzymać więzi i ułatwić kontakty.

Zanim dojdzie do rozdzielenia rodziny, państwo powinno uruchomić formy wsparcia (asystent rodziny, pomoc środowiskowa, kurator). Piecza zastępcza jest ostatnią linią ochrony.

O czym jeszcze mówi mecenas? (z przykładami z praktyki)

Pan Bogusław samotny ojciec trójki synów.
Nie musi biegać do sądu po zgodę na każdy wyjazd czy codzienne sprawy. Działa w granicach pieczy wynikającej z przysługującej mu władzy rodzicielskiej.

Pani Agnieszka matka półtorarocznej córki.
Ojciec, mimo że nie interesuje się dzieckiem, ma głos w sprawach kluczowych, dopóki nie zostanie ograniczona/odebrana mu władza rodzicielska.

Babcia nastolatka z niepełnosprawnością.
Gdy rodzina obiektywnie nie jest w stanie podołać opiece, sąd kieruje do rodziny zastępczej zawodowej, a piecza jest intensywnie monitorowana.

Trojaczki i trójka rodzeństwa.
Zasada nierozdzielania jest priorytetem, ale bywa, że dobro konkretnego dziecka wymaga innego rozlokowania zwłaszcza przy różnicach potrzeb lub niepełnosprawności.

Bunt nastolatka a brak jednego głosu rodziców.
Nie każdy problem wychowawczy rozwiązuje sąd; czasem kluczem jest komunikacja rodziców i spójność wychowawcza.

Ciekawostki i ważne rozróżnienia

Etymologia słowa podopieczny.
To ten, kto jest pod opieką a więc pod pieczą. Łatwo zapamiętać różnicę między władzą rodzicielską (status prawnopubliczny) a pieczą (codzienna, realna opieka).

Reprezentacja vs piecza.
Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka (podejmują decyzje ze skutkiem prawnym). W pieczy chodzi o codzienne wykonywanie tych decyzji. W pieczy zastępczej część reprezentacji przechodzi na rodzinę zastępczą/kierującego placówką w ściśle wskazanym zakresie.

Pełnoletność a zdolność do czynności prawnych.
Po 18. roku życia władza rodzicielska ustaje, ale przy ubezwłasnowolnieniu rodzic może zostać opiekunem prawnym dorosłego dziecka i nadal wykonywać realną pieczę, już na innej podstawie.

Granica niezwłocznej interwencji.
Gdy zagrożone jest życie lub zdrowie (także psychiczne) dziecka, sąd musi działać nawet jeśli rodzina sprzeciwia się zmianom.

Dla kogo jest ten odcinek?

Dla rodziców w sporze żeby wiedzieli, kiedy i po co iść do sądu.
Dla bliskich (dziadków, rodzeństwa), którzy rozważają przyjęcie pieczy.
Dla rodzin mierzących się z niepełnosprawnością dziecka.