W środę (20 maja) wchodzi w życie unijna dyrektywa zabraniająca sprzedaży papierosów mentolowych oraz takich, w których filtrze znajduje się specjalna kapsułka zmieniająca ich smak na miętowy. Zakaz nie dotyczy jednak papierosów elektronicznych.
Papierosy mentolowe lub posiadające specjalną kapsułkę, która po naciśnięciu zmienia smak, to ważna część polskiego rynku. Według analizy Polskie Izby Handlu (PIH) ich sprzedaż stanowi aż 30 proc. rynku. Z kolei Forum Konsumentów ocenia, że sięga po nie nawet 42 proc. palaczy.
Dyrektywa ma ograniczyć palenie
Zakaz sprzedaży papierosów mentolowych (i w ogóle wszystkich smakowych, choć akurat w Polsce dominują te mentolowe) to skutek przyjętej w 2014 r. w Unii Europejskiej dyrektywy. Jej celem jest ograniczenie palenia, zwłaszcza wśród kobiet oraz młodych osób, które chętnie sięgają po smakowe papierosy.
Ale badanie fundacji Forum Konsumentów pokazuje, że – przynajmniej w Polsce – 90 proc. ankietowanych deklaruje, że mimo braku papierosów smakowych nie zamierzają rzucać palenia. Co drugi z nich zapowiada, że po prostu przerzuci się na tradycyjne papierosy. Inne badanie zrealizowane w ramach „Tobacco Induced Diseases” pokazuje, że z palenia zrezygnuje aż 16 proc. Polaków. Nie wiadomo, czy jednak nie kupią sobie już dostępnych na rynku wkładek mentolowych nasączających papierosy mentolowym aromatem.
Według badania Federacji Konsumentów 16 proc. palaczy mentoli planuje przerzucić się na alternatywne produkty zawierające nikotynę – np. e-papierosy lub podgrzewacze tytoniu. Tego typu produkty wciąż będą mogły zawierać dodatki smakowe.
Kolejne badania (np. przeprowadzone przez amerykańską Agencję Żywności i Leków – FDA) wskazują, że są one mniej szkodliwe od tradycyjnych papierosów. Dotyczy to zwłaszcza podgrzewaczy tytoniu, które wytwarzają niższą temperaturę, co z kolei ma sprzyjać wydzielaniu się mniejszych ilości toksyn.
Z kolei francuska Wyższa Komisja Zdrowotna (HAS) od 2016 r. traktuje e-papierosy jako substytut tradycyjnych papierosów pomagający rzucić palenie w podobnym stopniu co plastry czy gumy do życia z nikotyną.
Wzrośnie tytoniowa szara strefa?
Ale aż 20 proc. badanych deklaruje, że będzie poszukiwać mentoli na czarnym rynku. Może to oznaczać coroczne straty dla budżetu państwa w wysokości 1,4-1,8 mld złotych.
Dotychczasowe wpływy akcyzowe ze sprzedaży mentoli wynoszą bowiem rocznie 7-9 mld złotych. Natomiast łączne wpływy akcyzowe ze sprzedaży wyrobów tytoniowych to ok. 25 mld złotych.
Może to oznaczać powrót Polaków do kupowania papierosów z szarej strefy (z przemytu lub z chałupniczych wytwórni w Polsce). Jeszcze pięć lat temu niemal co piąty (18,3 proc.) wypalany w naszym kraju papieros pochodził z nielegalnego źródła, ale od 2015 r. wskaźnik ten sukcesywnie spada. Dziś ocenia się go na ok. 10 proc.
Forum Konsumentów alarmuje też, że papierosy z przemytu lub z chałupniczych wytwórni mogą być bardziej szkodliwe od tych tradycyjnych. Nie ma bowiem pewności czy użyto do nich tytoniu wysokiej jakości czy na przykład odpadów.
Co więcej, substancje zapewniające mentolowy aromat mogą nie być dopuszczane do użytku w produktach spożywczych czy używkach. W przypadku papierosów z czarnego rynku często bowiem chodzi także o ich niską cenę.
„Konsumenci powinni pamiętać, że kupowanie w szarej strefie to przede wszystkim ryzyko dla własnego zdrowia. Po drugie, jest to wspieranie nieuczciwej konkurencji, czyli producentów, którzy wytwarzają coś w sposób nielegalny” – ostrzega prezes Forum Konsumentów Agnieszka Plencler.
Mała wiedza o zniknięciu mentoli
Ale wielu palaczy wciąż nawet nie wie, że od jutra nie będzie mogła kupić mentolowych papierosów. Tak zadeklarowało w badaniu Forum Konsumentów, aż 51 proc. ankietowanych palaczy.
Tymczasem PIH ocenia, że nawet 65 proc. palących Polaków nie wie o nowej regulacji. Ani UE, ani polskie władze nie prowadziły bowiem właściwie żadnej akcji informacyjnej na ten temat.
Dlatego część, zwłaszcza małych sklepów na własną rękę informuje od pewnego czasu klientów o mających wejść w życie zmianach. Na drzwiach lub przy kasach pojawiły się kartki ostrzegające, że mentole będzie można kupić tylko do dziś.
Zapewne część sklepikarzy chce w ten sposób przekonać konsumentów do kupna większej liczby opakowań papierosów na zapas. Ich sprzedaż to duża część obrotów w małym handlu detalicznym. PIH obawia się, że może to uderzyć w przychody drobnych handlowców, dla części z nich handel papierosami to nawet 40 proc. obrotów.
Zdaniem prezesa PIH Macieja Ptaszyńskiego wejście w życie nowych unijnych regulacji dot. sprzedaży mentoli i innych papierosów smakowych może negatywne odbić się na sytuacji nawet 100 tys. małych sklepów w Polsce.
Dodatkowo branża obawia się, że do sięgania po papierosy z przemytu lub nielegalnych wytwórni zachęci wzrost ceny papierosów wytwarzanych legalnie. Od stycznia bieżącego roku obowiązuje bowiem nowa wyższa stawka akcyzowa na wyroby tytoniowe oraz objęcie tym podatkiem podgrzewaczy tytoniu oraz płynów do e-papierosów (tzw. liquidów).
Polska tytoniowym potentatem
Polska jest prawdziwym potentatem w produkcji i eksporcie papierosów. Według wyliczeń Polskiego Instytutu Ekonomicznego nasz kraj jest druga wśród największych eksporterów wyrobów tytoniowych w Europie. Na świecie zajmujemy zaś trzecie miejsce.
Wartość polskiego tytoniowego eksportu wyniosła w ubiegłym roku ponad 4,1 mld euro. W tym samym czasie do Polski sprowadzono takie wyroby za 1 mld euro. Ogromny wzrost tego eksportu nastąpił w ostatniej dekadzie. Między 2009 a 2019 r. urósł on aż o 218,7 proc.
Jeśli chodzi o eksport wyrobów tytoniowych wyprzedzają nas tylko Brazylia i Niemcy. Ale jeśli wziąć pod uwagę eksport jedynie papierosów, to Polska staje się globalnym liderem. Magazyn „Forbes” ocenia, że aż 17,3 proc. sprzedawanych na światowym rynku papierosów została wyprodukowana w Polsce. Duża część z nich to papierosy smakowe.
Eksport papierosów to 85,4 proc. polskiego eksportu wyrobów tytoniowych. Ale eksportujemy przede wszystkim na rynki w Unii Europejskiej, gdzie także od jutra obowiązuje zakaz sprzedaży mentoli.
Najwięcej papierosów kupują od nas Niemcy (w 2018 r. za 754,5 mln euro), Holendrzy (za 452 mln euro) i Włosi (361,5 mln euro). Na czwartym miejscu są Brytyjczycy (za 243,7 mln euro), na piątym Belgowie (za 225,2 mln euro), na szóstym Hiszpanie (za 164,2 mln euro), a na siódmym Czesi (za 154 mln euro).
Tylko nieco ponad 10 proc. polskich papierosów trafia na rynki pozaeuropejskie, przede wszystkim do krajów Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu, a także do Singapuru, Meksyku, Australii oraz Kanady.
