Adolf Dymsza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adolf Dymsza
Ilustracja
Adolf Dymsza (1938)
Imię i nazwisko

Adolf Bagiński

Data i miejsce urodzenia

7 kwietnia 1900
Warszawa

Data i miejsce śmierci

20 sierpnia 1975
Góra Kalwaria

Zawód

aktor

Współmałżonek

Zofia Olechnowicz

Lata aktywności

1918–1972

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej
Adolf Dymsza jako Felek (z lewej), Zula Pogorzelska jako Helka i Kazimierz Krukowski jako Lopek w jednej ze scen filmu Ułani, ułani, chłopcy malowani (1932)
Scena z wodewilu satyrycznego „Kariera Alfa Omegi” w teatrzyku Cyrulik Warszawski (1936). Od lewej: Michał Znicz, Janina Brochwiczówna i Adolf Dymsza
Dymsza z żoną i córkami podczas pokazu samochodów w Warszawie, maj 1939
Adolf Bagiński – Akt urodzenia
Nagrobek Adolfa Dymszy na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Tablica upamiętniająca teatrzyk Qui Pro Quo i jego artystów na ul. Senatorskiej 29/31 w Warszawie

Adolf Dymsza, właśc. Adolf Bagiński, znany jako Dodek (ur. 7 kwietnia 1900 w Warszawie[1], zm. 20 sierpnia 1975 w Górze Kalwarii) – polski aktor kabaretowy i filmowy. Uważany za najwybitniejszego komika polskiego kina XX wieku. Przedwojenny i powojenny „król polskiej komedii”[2][3][4][5][6].

Jak głosi anegdota, pseudonim „Dymsza” został wymyślony przez siostrę aktora Zuzannę Skowron (z domu Bagińską)[7]. On sam chciał nazywać się „Scipio del Scampio”. Zapisał ten pseudonim na kartce, jednak kiedy zadzwoniono z teatru z prośbą o podanie pseudonimu na afisz, siostrze zgubiła się kartka i wymyśliła na poczekaniu „Dymszę”[8]. Według innej relacji[9], pochodzącej od samego aktora, jest to nazwisko posła do carskiej Dumy, Leopolda Dymszy, znalezione w Kalendarzu „Kuriera Porannego” po tym, jak zastąpienie nazwiska pseudonimem zasugerował młodemu artyście sekretarz teatru „Miraż”.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie kolejarza Adolfa i Matyldy z Połądkiewiczów. Miał siostrę Zuzannę (po mężu Skowron) oraz brata Edwarda. Kształcił się w Warszawie – najpierw w II Gimnazjum, a następnie ukończył Szkołę Handlową Wawelberga. Pracował w kancelarii rejenta. W wieku 17 lat zadebiutował w teatrzykach półamatorskich[10]. Występował w półamatorskim Teatrze im. Staszica. W 1918 zadebiutował w filmie Roztargniony krawiec[10]. W latach 1918–1920 występował w teatrach Warszawy, Grodna i Mińska. Potem powrócił do Warszawy. Początkowo był bez stałego angażu, grywał w warszawskich teatrzykach (m.in. teatrzyk Miraż) i uczył tańca. W 1920 jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego. Uczestniczył w tym samym roku w bitwie warszawskiej będąc żołnierzem 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”[11].

Po występach w latach 1925–1931 w kabarecie „Qui Pro Quo” zyskał znaczną popularność i stał się znanym aktorem rewiowym. Poza występami komediowymi grał także w teatrach dramatycznych (Teatr Polski, Teatr Narodowy)[10]. O jego występach w filmach niemych niewiele wiadomo, a prawdziwy rozgłos przyniosły mu filmy dźwiękowe, które pozwoliły ujawnić się jego nieprzeciętnemu talentowi komicznemu. Do 1939 wystąpił w ponad 20 filmach[10].

Podczas II wojny światowej spędził lata okupacji w Warszawie, grając w jawnych teatrach (Komedia[12], Nowości, Niebieski Motyl, Jar, Maska, Miniatury), wbrew zakazowi konspiracyjnego ZASP-u. Występował od 1940 w teatrzyku Na Antresoli, a także w restauracji „Gospoda Warszawska” przy ul. Nowogrodzkiej 28[13]. Z tego powodu po wojnie został ukarany przez sąd koleżeński ZASP zakazem grania w Warszawie, musiał przekazywać 15% honorariów na Dom Aktora w Skolimowie i przez pewien czas jego nazwisko na afiszach musiało być zastąpione trzema gwiazdkami. Przez pół roku podczas wojny ukrywał w swoim otwockim domu Mieczysława L. Kittaya, iluzjonistę żydowskiego pochodzenia[14].

Po wojnie był aktorem najważniejszych teatrzyków w Warszawie: „Banda”, „Rex”, „Cyganeria”. Przeniósł się do Łodzi, gdzie występował w tamtejszym Teatrze Syrena, a w latach 1948–1951 w Teatrze Powszechnym. Zagrał w pierwszej polskiej powojennej komedii pt. Skarb z 1948[10]. W 1951 powrócił do Warszawy i do emerytury w 1973 był aktorem Teatru Syrena. Okazyjnie występował w Kabarecie „Wagabunda”[15]. Wystąpił także w radzieckim filmie Arena z 1968[10].

Pod koniec życia cierpiał na wadę słuchu[16] oraz prawdopodobnie na chorobę Alzheimera. Ostatnie dwa lata życia spędził w Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii[16]. Zmarł po ciężkiej chorobie 20 sierpnia 1975[10], pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B 15-6-12)[17].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

W 1929 poślubił Zofię z Olechnowiczów (1911–1986), baletnicę z zespołu Tacjanny Wysockiej. Mieli cztery córki – jedną z nich była aktorka Anita Dymszówna.

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Filmy 1918–1939 (przedwojenne)[edytuj | edytuj kod]

Filmy 1945–1970 (powojenne)[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

  • Nagroda Państwowa III stopnia za role w programie To się pokaże w Teatrze Syrena w Warszawie (1952)[21]
  • „Lajkonik Filmowy 57” – nagroda w krakowskim plebiscycie prasowym dla najlepszego aktora (1958)

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W 2020 jego imieniem nazwano ulicę w stołecznej dzielnicy Śródmieście[22].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Metryka urodzenia Adolfa Bagińskiego, parafia ewangelicko-augsburska w Warszawie, nr 332/1900.
  2. Kolaborant czy bohater? – Uważam Rze Historia [online], historia.uwazamrze.pl [dostęp 2018-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-24] (pol.).
  3. Legenda czy zapomniana wielkość? | Gazeta Uniwersytecka UŚ [online], gazeta.us.edu.pl [dostęp 2018-12-31] (pol.).
  4. 40 lat temu zmarł Adolf Dymsza – mistrz humoru i piosenki [online], wpolityce.pl [dostęp 2018-12-31].
  5. Adolf Dymsza. Mistrz dowcipu podszytego zadumą – Szpot – polskieradio.pl [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2018-12-31].
  6. Dymsza, Adolf – Osoby – Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki [online], bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2018-12-31] (pol.).
  7. Adolf Dymsza, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
  8. R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010.
  9. Dariusz Michalski: Powróćmy jak za dawnych lat..., czyli historia polskiej muzyki rozrywkowej, lata 1900–1939. Warszawa: Iskry, 2007, s. 343. ISBN 978-83-244-0034-8.
  10. a b c d e f g h Zmarł Adolf Dymsza. „Dziennik Polski”. Nr 184, s. 1–2, 22–24 sierpnia 1975. 
  11. Niepowtarzalny pan Dymsza [online], Onet Kultura, 8 października 2010 [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  12. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 276. ISBN 978-83-07-03239-9.
  13. Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 107. ISBN 83-902520-0-7.
  14. Adolf Dymsza. Kolaborant czy bohater? [online], www.rp.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  15. (Zawadzki Wiesław, oprac. A. S.): Byłem w „Wagabundzie”, [w:] „Podtatrze” wiosna–lato 1977, s. 40–47.
  16. a b Karolina Prewęcka, Bohdan Łazuka, Przypuszczam, że wątpię, Prószyński i S-ka, 2010, s. 37, ISBN 978-83-7648-468-6.
  17. Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2023-09-19].
  18. Reżyseria wspólnie z Janem FethkeJan Rybkowski.
  19. M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  20. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki – wskazany jako Dymsza-Bagiński Adolf.
  21. Dziennik Polski, rok VIII, nr 176, (2639), s. 3.
  22. Uchwała nr XXXVIII/1198/2020 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 15 października 2020 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 10645 [on-line]. 23 października 2020. [dostęp 2021-02-05].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]