2I/Borisov

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
2I/Borisov
Ilustracja
2I/Borisov w październiku 2019[a]
Odkrywca

astronom amator Gienadij Borysow,
Krymskie Obserwatorium Astrofizyczne

Data odkrycia

30 sierpnia 2019

Nazwy alternatywne

gb00234,
C/2019 Q4 (Borisov)

Elementy orbity
Mimośród

3,35619 ± 0,00015 (JPL)[1]
3,34 ± 0,07 (Gray)[2]
2–4 (Scout)[3]

Peryhelium

2,006624 ± 0,000017[1] au

Nachylenie orbity względem ekliptyki

44,05263 ± 0,00011[1]°

Długość węzła wstępującego

308,14892 ± 0,00033[1]°

Argument peryhelium

209,12461 ± 0,00048[1]°

Moment przejścia przez peryhelium

8 grudnia 2019[1]

Charakterystyka fizyczna jądra
Średnica

0,2–0,5[4] km

2I/Borisov (oznaczenie tymczasowe gb00234, wstępnie C/2019 Q4 (Borisov)) – kometa międzygwiezdna[5] (jednopojawieniowa) o mimośrodzie orbity heliocentrycznej [6], niezwiązana grawitacyjnie ze Słońcem[1][7]. W ciągu kilkunastu dni po odkryciu obiektu i badaniach jego trajektorii oceniono, że porusza się on po orbicie hiperbolicznej, z hiperboliczną nadwyżką prędkości około 30 km/s[b]. Jest to ważna przesłanka wskazująca, że jest to obiekt międzygwiezdny[8][9][10][11].

Odkrycie[edytuj | edytuj kod]

Obiekt został odkryty 30 sierpnia 2019 r. w Krymskim Obserwatorium Astronomicznym, przez rosyjsko-ukraińskiego[c] astronoma amatora Giennadija Borysowa[d][6][5] za pomocą własnego teleskopu o średnicy zwierciadła 0,65 metra[6]. W chwili odkrycia obiekt zbliżał się do Słońca i znajdował się ok. 3 ± 0,1 au od Słońca oraz 3,8 ± 0,1 au od Ziemi i miał elongację ok. 38°[12]. Nadlatywał z gwiazdozbioru Perseusza, w pobliżu granicy z Kasjopeą i bardzo blisko płaszczyzny Drogi Mlecznej. Obliczona data dotarcia do peryhelium (największego zbliżenia do Słońca, na około 2 au[13], tj. za orbitą Marsa) to 8 grudnia 2019 r.[1]

Obserwowałem to 29 sierpnia, ale był to 30 sierpnia GMT[e]. W kadrze widziałem poruszający się obiekt, który poruszał się w kierunku nieco innym niż główne planetoidy[f]. Zmierzyłem jego współrzędne i przejrzałem bazę danych Minor Planet Center. Okazało się, że był to nowy obiekt. Następnie na podstawie różnych parametrów sprawdziłem ocenę jego dotarcia w pobliże Ziemi[g], która okazała się być równa 100% – innymi słowy niebezpieczny. W takich przypadkach jest konieczność natychmiastowej międzynarodowej publikacji parametrów w celu potwierdzenia niebezpiecznych asteroid[h]. Wysłałem je i napisałem, że [obraz] obiektu był rozmyty oraz że nie była to planetoida, ale kometa.

Giennadij Borysow o swoim odkryciu[14].

Nazwa komety[edytuj | edytuj kod]

W wywiadzie dla rosyjskiej agencji informacyjnej RIA Nowosti udzielonym 16 września 2019 Giennadij Borysow wyraził też pogląd, że kometa przezeń odkryta (i nazwana wg zasad stosowanych wobec zwykłych komet) powinna wkrótce – ponieważ jest to obiekt międzygwiezdny – uzyskać inną oficjalną nazwę, w której znajdzie się jego nazwisko – w transkrypcji angielskiej „Borisov” – ale poprzedzone będzie innymi literami i cyframi niż C/2019 Q4[14]. Zgodnie z tym przewidywaniem 24 września 2019 Międzynarodowa Unia Astronomiczna nadała komecie oficjalne oznaczenie 2I/Borisov[15].

Minor Planet Center[edytuj | edytuj kod]

Animacja komety zbliżającej się do wnętrza Układu Słonecznego

Kometa była tymczasowo wymieniona w Minor Planet Center na liście wymagających potwierdzenia obiektów bliskich Ziemi (ang. near-Earth object confirmation page, NEOCP) jako gb00234, ponieważ wstępne i bardzo przybliżone kalkulacje jej trajektorii wskazywały na możliwość znacznego zbliżenia się do Ziemi. Zanim niepewności zredukowano na tyle, by wiedzieć, że trajektoria komety jest hiperboliczna i nie zbliży się ona do Słońca poniżej 2 au, obliczenia sugerowały, że może to być orbita eliptyczna z peryhelium około 1,4 au i aphelium (największe oddalenie od Słońca) około 1,6 au, a okres obiegu Słońca mógłby być krótszy niż 1 rok[13]. Takie rozwiązanie było możliwe przy przyjęciu równocześnie niższego mimośrodu i wyższego nachylenia (75°); takie elementy orbity są już jednak wykluczone na podstawie dokładniejszych pomiarów, a kometa nie kwalifikuje się do obiektów bliskich Ziemi[1].

Ekscentryczność[edytuj | edytuj kod]

Im mniejsze peryhelium, tym mniejszy będzie mimośród orbity hiperbolicznej[i]. Międzygwiezdni przybysze mogą mieć bardzo duże wartości tego parametru, takie jak ponieważ obiekty te nigdy nie były związane grawitacyjnie ze Słońcem, a niewielka różnica prędkości powoduje dużą zmianę ekscentryczności.

Po 13 dniach obserwacji najlepsza ocena elementów orbity wskazała na trajektorię hiperboliczną z i peryhelium odległym od Słońca o ~2,0 au, przez które obiekt przeszedł 8 grudnia 2019[1]. Wykorzystując 151 obserwacji, algorytm Scout z JPL podał zakres ekscentryczności 2,9–4,5[3].

Przy zaledwie 12-dniowym cyklu obserwacji wciąż jeszcze istniały wątpliwości, czy jest to obiekt międzygwiezdny. Orbita mogłaby być paraboliczna tylko wtedy, gdyby na obiekt działały znaczące siły inne niż grawitacyjne (siła ciągu z odgazowania obiektu następującego wskutek jego ogrzania), w większym stopniu niż u jakichkolwiek innych znanych komet[9]. Przyjęcie istnienia dużych sił niegrawitacyjnych przy wysoce ekscentrycznym rozwiązaniu równań orbity mogłoby wygenerować mimośród około 1, minimalną odległość przecięcia z orbitą Ziemi ok. 0,34 au (51 mln km), z peryhelium 0,90 au około 30 grudnia 2019 r[16]. Ze wzrostem liczby obserwacji rozwiązanie zbiegało jednak do trajektorii hiperbolicznej, która potwierdziła międzygwiezdne pochodzenie obiektu, a siły niegrawitacyjne nie pozwalały wyjaśnić obserwowanych parametrów jego ruchu[7].

Międzygwiezdna prędkość przylotu
Obiekt Prędkość
C/2010 X1 (Elenin)
dla porównania, kiedy
była 200 au od Słońca		 2,96 km/s[j]
0,62 au/rok
1I/ʻOumuamua 26,33 km/s[17]
5,55 au/rok
2I/Borisov 30,7 km/s[9]
6,47 au/rok
Zakres ekscentryczności wg JPL Scout[18]
Liczba
obserwacji 		Okres obserwacji
[godz.] 		Zakres
ekscentryczności
81 225 0,9 – 1,6
99 272 2,0 – 4,2
127 289 2,8 – 4,7
142 298 2,8 – 4,5
151 302 2,9 – 4,5

Jedyny wcześniej zaobserwowany obiekt, który docierając do wnętrza Układu Słonecznego miał orbitę hiperboliczną ( oraz dużą hiperboliczną nadwyżkę prędkości znacząco przekraczającą 3 km/s), to odkryta w 2017 roku kometa 1I/ʻOumuamua, która miała około 1,19 i około 26,33 km/s; 2I/Borisov odróżnia się od niej prawie trzy razy wyższym mimośrodem[k], a także nieco większą (o kilkanaście procent) hiperboliczną nadwyżką prędkości[l].

We wrześniu 2019 kometę 2I/Borisov lepiej było obserwować z półkuli północnej[2]. Mając nachylenie orbity 44 stopni, 2I/Borisov nie zbliżyła się znacząco do planet[1]. Obserwowanie tej komety przy pomocy dużych profesjonalnych teleskopów było we wrześniu 2019 bardzo utrudnione, bo niezbędne byłoby skierowanie ich zbyt blisko tarczy słonecznej (co mogłoby skutkować ich „oślepieniem” i zniszczeniem aparatury), ale oceniano, że od października 2019 będzie to możliwe[19][20]. Około 6 grudnia 2019 r. kometa znalazła się w jednakowej odległości od Słońca i od Ziemi[2], pod koniec grudnia dotarła około 2 au od Ziemi i miała elongację około 80°[2]. Od początku roku 2020 stała się lepszym obiektem do obserwacji na półkuli południowej[2].

Obserwacje komety po przejściu przez peryhelium ukazały, że na początku marca doszło do dwóch skokowych wzrostów jej jasności, przy stałym poziomie pomiędzy nimi. Takie zachowanie sugeruje, że doszło do rozpadu międzygwiezdnej komety, która prawdopodobnie po raz pierwszy tak bardzo zbliżyła się do gwiazdy[21].

Kometa 2I/Borisov – diagramy trajektorii
Trajektoria wyznaczona 14.09.2019
Trajektoria
Porównanie trajektorii 2I/Borisov z 1I/ʻOumuamua,.
kliknij tutaj by zobaczyć animację.


Precovery[edytuj | edytuj kod]

Angielskim terminem pre-discovery (lub w uproszczeniu precovery), który można tłumaczyć jak „przed-odkrycie” (nawiązującym do discovery, czyli „odkrycie”) określa się w astronomii odnalezienie obiektu na fotografiach wykonanych wcześniej, niż dokonano jego odkrycia i identyfikacji. W przypadku 2I/Borisov grupa astronomów (pracująca pod kierunkiem Quanzhi Ye z Uniwersytetu Marylandu w College Park) przeanalizowała fotografie wykonane przed sierpniem 2019 tych obszarów nieba, przez które przebiegała trajektoria tej komety, zanim jeszcze dostrzegł ją Gienadij Borysow. Okazało się, że pierwszą (najstarszą) fotografią, na której bez wątpliwości można wskazać tę kometę, była ta wykonana 13 grudnia 2018 roku[m]. Wówczas 2I/Borisov miała blask około 21,2m znajdowała się około 8 au od Słońca, czyli dalej, niż orbita Jowisza, który krąży w odległości około 5,2 au. Fotografie nieznacznie starsze od tej wykonanej w grudniu 2018 (październik i listopad) nie pozwoliły z całą pewnością wykazać obecności tego obiektu, z czego astronomowie wyciągnęli wniosek, iż aktywność tej komety związana ze zbliżaniem się do Słońca (znajdowała się ona wtedy w odległości ok. 8,5 au) była w owym czasie jeszcze nie dość znacząca. Wnioskują, że za najwcześniejsze przejawy aktywności komety odpowiedzialna była sublimacja z jej powierzchni tlenku węgla i dwutlenku węgla, natomiast w miarę zbliżania się do Słońca, w odległości od 7 do 5 au (tj. na początku roku 2019) wzrósł udział sublimacji lodu[22][23].

Możliwość dotarcia[edytuj | edytuj kod]

Hiperboliczna nadwyżka prędkości komety 2I/Borisov wynosząca 30,7 km/s powoduje, że ewentualne dotarcie do niej statku kosmicznego byłoby trudniejsze, niż do 1I/ʻOumuamua (26,33 km/s). Według zespołu inicjatywy na rzecz badań międzygwiezdnych, dwutonowy statek kosmiczny mógłby teoretycznie zostać wysłany aby przechwycić ten obiekt, np. za pomocą superciężkiej rakiety nośnej klasy Falcon Heavy w lipcu 2018, a więc tylko gdyby obiekt został odkryty znacznie wcześniej, niż to w rzeczywistości miało miejsce[24]. Ewentualne starty po rzeczywistej dacie odkrycia wymagałyby znacznie większej rakiety, takiej jak będąca jeszcze w fazie przed testami Space Launch System, połączenia z przelotem w pobliżu Jowisza i wykorzystaniu efektu Obertha[n]. Ponadto nawet ciężka rakieta nośna klasy SLS byłaby w stanie dostarczyć na trajektorię przechwytującą 2I/Borisov ładunek o masie zaledwie 3 kg (taki jak miniaturowy satelita CubeSat). Według oświadczenia składanego przed amerykańskim Kongresem, NASA potrzebowałaby jednak co najmniej pięciu lat na wystrzelenie takiej misji[25].

Charakterystyka fizyczna[edytuj | edytuj kod]

Średnica jądra komety 2I/Borisov została początkowo oceniona na 2–16 km[26]. Późniejsze analizy obserwacji komy obiektu ukazały, że jest to znacznie mniejsze ciało i mierzy od 200 do 500 m[4].

13 września 2019 r. Wielki Teleskop Kanaryjski uzyskał widmo komety 2I w zakresie widzialnym o niskiej rozdzielczości, które ujawniło, że skład tego obiektu nie różni się bardzo od składu typowych komet z Obłoku Oorta[27].

Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

Polski zespół (Piotr Dybczyński i Rita Wysoczańska z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Małgorzata Królikowska z Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie) poszukiwał układu, z którego pochodził ten obiekt. Chociaż wstępne wyniki wskazywały, że kometa może pochodzić z układu Kruger 60, nowsze pomiary prędkości radialnej gwiazdy znacznie zmniejszyły prawdopodobieństwo, że tak było[28][29].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

  • 1I/ʻOumuamua – pierwszy znany obiekt międzygwiezdny, odkryty w 2017 r., o ekscentryczności e=1,19951
  • C/1980 E1 (Bowell) – kometa z Układu Słonecznego, obecnie na trajektorii ucieczkowej o najwyższej znanej ekscentryczności e=1,057[o][30]
  • (514107) Kaʻepaokaʻawela – planetoida, która może być przechwyconym obiektem międzygwiezdnym

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Fotografia kometarnego warkocza 2I/Borisov wykonane 12 października 2019 za pomocą aparatu Wide Field Camera 3 umieszczonego na pokładzie Kosmicznego Teleskopu Hubble’a. W chwili wykonania tego zdjęcia kometa znajdowała się w odległości około 418 milionów kilometrów od Ziemi (tj. porównywalnej do średniej odległości planety karłowatej Ceres od Słońca) i przemieszczała się z prędkością 177 tys. km/h.
  2. ↑ Symbol oznacza wielkość nazywaną angielskim terminem hyperbolic excess velocity, którą można tłumaczyć jako „hiperboliczną nadwyżkę prędkości”; oznacza ona graniczną wartość prędkości w nieskończenie dużej odległości od Słońca. Gdyby parametr ten wynosił 3 km/s albo mniej, możliwe byłoby wytłumaczenie tego perturbacjami ze strony planet, np. Jowisz mógłby wyrzucić kometę poza Układ Słoneczny wskutek bliskiego przejścia, działając jak naturalna proca grawitacyjna[o], ale wielkości rzędu 30 km/s nie da się wytłumaczyć w ten sposób.
  3. ↑ Odkrywca komety w wywiadzie udzielonym portalowi rosyjskiemu Фонтанка[19], pytany wprost o kwestie polityczne związane z faktem, że do odkrycia doszło na półwyspie krymskim i czy może to być jakąś przeszkodą w osiągniętym sukcesie odpowiedział: Staram się trzymać jak najdalej od polityki. Nauka jest poza polityką. Myślę, że nic nieprzyjemnego w tym sensie nie nastąpi.
  4. ↑ Gienadij Borysow jest astronomem amatorem, ale zatrudniony jest w Krymskim Obserwatorium Astrofizycznym jako inżynier[33], zajmuje się oprzyrządowaniem, w tym konstrukcją teleskopów. Obserwowaniem nieba zajmuje się pozazawodowo, ale przy pomocy teleskopów własnej konstrukcji odkrył już wcześniej (od 2013 roku) siedem komet, a 2I/Borisov jest ósma[19]. Wyszukiwarka JPL Small-Body Database Browser[34] wskazuje (we wrześniu 2019) jedną planetoidę – (11016) Borisov (1982 SG12) – i osiem komet nazwanych jego nazwiskiem: C/2013 N4 (Borisov), C/2013 V2 (Borisov)[p], C/2014 Q3 (Borisov), C/2014 R1 (Borisov), C/2015 D4 (Borisov), C/2016 R3 (Borisov), C/2017 E1 (Borisov)[p], 2I/Borisov[p].
  5. ↑ Prawdopodobnie doszło tu do jakiegoś przejęzyczenia lub błędnej interpretacji przez redakcję RIA Nowosti, bo czas moskiewski (obowiązujący na Krymie) jest o trzy godziny „późniejszy” niż GMT, co oznacza, że różnica dat pomiędzy Krymem a Greenwich może nastąpić tylko w nocy i tylko w odwrotną stronę (tak jak w przypadku kapitulacji III Rzeszy, kiedy w Berlinie był 8 maja przed północą, a w Moskwie już 9 maja po północy) niż w cytowanej wypowiedzi Borysowa. Według danych opublikowanych 11.09.2019 w The Astronomer’s Telegram[35] dokładny czas zgłoszenia odkrycia to 30.08.2019, godz. 01:03 UTC.
  6. ↑ Spośród 800 tysięcy znanych obiektów krążących wokół Słońca około 737 tysięcy[31] (92%) znajduje się pasie planetoid.
  7. ↑ Ocena NEO w celu obliczenia prawdopodobieństwa, że nowy obiekt jest kandydatem na znalezienie się w pobliżu Ziemi.
  8. ↑ Strona NEO w celu potwierdzenia obiektów bliskich Ziemi i potencjalnie niebezpiecznych.
  9. ↑ Ekscentryczność zatem (dla ujemnych charakteryzujących trajektorie hiperboliczne) im mniejsze peryhelium tym mniejsza ekscentryczność.
  10. ↑ Kometa Elenin znajdowała się w odległości 200 au od Słońca 29 września 1798 r. – obliczenia przy użyciu JPL Horizons.
  11. ↑ 2I/Borisov jest, jak wynika z obserwacji, drugą (po 1I/ʻOumuamua) odkrytą przez astronomów kometą międzygwiezdną i ma największą spośród wszystkich odkrytych przed nią komet ekscentryczność.
  12. ↑ 2I/Borisov wyróżnia się także największą hiperboliczną nadwyżką prędkości spośród wszystkich komet odkrytych przed nią.
  13. ↑ Ściślej: seria zdjęć wykonywanych pomiędzy 13 a 22 grudnia 2018[23].
  14. ↑ Manewr Obertha (którego nie należy mylić z wykorzystaniem asysty grawitacyjnej) oznacza w skrócie wykorzystanie oddziaływania grawitacyjnego planety (lub innego ciała niebieskiego) w ten sposób, że kiedy pojazd kosmiczny skierowany w pobliże tej planety jest przez nią przyciągany (wpada do jej „studni grawitacyjnej”) i wskutek tego coraz bardziej zwiększa swoją prędkość, to w pewnej chwili (najskuteczniej – przy osiągnięciu perycentrum trajektorii) włączane są z maksymalną mocą silniki przyspieszające. Jest to bardziej wydajny sposób na zwiększenie energii kinetycznej pojazdu niż zastosowanie tego samego impulsu poza studnią grawitacyjną, ponieważ użycie silnika przy wyższych prędkościach wytwarza większą energię mechaniczną niż użycie go przy niższych prędkościach. Nazwa pochodzi od nazwiska Hermanna Obertha, jednego z pionierów techniki rakietowej.
  15. ↑ a b Asysty grawitacyjnej, czyli efektu „grawitacyjnej procy” doznała w grudniu 1980 roku inna kometa, C/1980 E1 (Bowell), przechodząc w stosunkowo niewielkiej odległości (0,228 ua) od Jowisza (półtora roku wcześniej, w kwietniu 1979, przeszła ona jeszcze w odległości 2,7 ua od Saturna, ale wtedy jeszcze nie była obserwowana[32]): grawitacja planety spowodowała, że orbita komety uległa zmianie z eliptycznej (bądź quasi-parabolicznej[32]) o mimośrodzie minimalnie poniżej lub równym jedności w hiperboliczną orbitę ucieczkową z mimośrodem [32], przez co kometa ta opuszcza na zawsze Układ Słoneczny (w roku 1995 znajdowała się 30 ua od Słońca, w 2008 – 50 ua, a w 2019 – 65 ua[30]; dystans ten będzie stale rósł).
  16. ↑ a b c Kometa o orbicie hiperbolicznej

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k C/2019 Q4 w bazie Jet Propulsion Laboratory (ang.)
  2. ↑ a b c d e Bill Gray, Pseudo-MPEC for gb00234 [online], Project Pluto [dostęp 2019-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-11] (ang.).
  3. ↑ a b Scout: gb00234. JPL CNEOS. [dostęp 2019-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-11)]. (ang.).( ze 151 obserwacjami).
  4. ↑ a b Jewitt, D.; Hui, M.T.; Kim, Y.; Mutchler, M.; Weaver, H.; Agarwal, J.. The Nucleus of Interstellar Comet 2I/Borisov. „The Astrophysical Journal Letters”. 888 (2), s. L23, 2020. DOI: 10.3847/2041-8213/ab621b. arXiv:1912.05422. 
  5. ↑ a b Tomasz Domański: Astronomowie szykują się na wizytę z zagranicy. Zbliża się do nas obiekt spoza Układu Słonecznego. Spider’s Web. [dostęp 2019-09-16]. (pol.).
  6. ↑ a b c Крымский астроном открыл межзвездную комету самодельным телескопом. RIA Nowosti, 2019-09-12. [dostęp 2019-09-16]. (ros.).
  7. ↑ a b COMET C/2019 Q4 (Borisov). Minor Planet Center. [dostęp 2019-09-11]. (ang.).
  8. ↑ Interstellar Comet gb00234. Astronomer’s Telegram. [dostęp 2019-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-12)]. (ang.).
  9. ↑ a b c Bill Gray: Is gb00234 an Interstellar Comet or Asteroid. Minor Planet Mailing List. [dostęp 2019-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-23)]. (ang.).
  10. ↑ Guzik, P.; Drahus, M.; Rusek, K.; Waniak, W.; Cannizzaro, G.; Pastor-Marazuela, I.. Initial characterization of interstellar comet 2I/Borisov. „Nature Astronomy”. 4 (1), s. 53-57, 2020. DOI: 10.1038/s41550-019-0931-8. arXiv:1909.05851. 
  11. ↑ Dennis Overbye, The Maybe Comet From Another Star - Now zinging through Cancer: a glob of light from interstellar space? [online], The New York Times, 12 września 2019 [dostęp 2019-09-13] (ang.).
  12. ↑ Bill Gray: Pseudo-MPEC for gb00234 (precovery-eph). Project Pluto. [dostęp 2019-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-12)]. (ang.).
  13. ↑ a b Bill Gray: Pseudo-MPEC for gb00234 (AutoNEOCP). Project Pluto. [dostęp 2019-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-10)]. (ang.).
  14. ↑ a b Крымский астроном заявил, что открытая им комета изменит название. RIA Nowosti, 2019-09-16. [dostęp 2019-09-16]. (ros.).
  15. ↑ Naming of New Interstellar Visitor: 2I/Borisov. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2019-09-24. [dostęp 2019-09-25]. (ang.).
  16. ↑ Bill Gray: Pseudo-MPEC for gb00234 (non-grav A1+A2). Project Pluto. [dostęp 2019-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-11)]. (ang.).
  17. ↑ Pseudo-MPEC for A/2017 U1 (FAQ File). Bill Gray of Project Pluto, 26 October 2017. [dostęp 2017-10-26]. (ang.).
  18. ↑ Scout: gb00234 w Archive.is: (81 obs/225 godz.) (99 obs/272 godz.) (127 obs/289 godz.) (142 obs/298 godz.) (151 obs/302 godz.).
  19. ↑ a b c Николай Нелюбин: «Готовы открывать кометы бесплатно, лишь бы имя осталось». Российский астроном Геннадий Борисов о первой в истории человечества межзвёздной комете. Фонтанка.ру, 2019-09-13. [dostęp 2019-09-18]. (ros.).
  20. ↑ Jonathan O. Calaghan: A Second Interstellar Object May Be Streaking through Our Solar System. Scientific American, 2019-09-13. [dostęp 2019-09-18].
  21. ↑ Krzysztof Kanawka: Czy 2I/Borisov się rozpada?. kosmonauta.net, 2020-03-28. [dostęp 2020-03-31]. (pol.).
  22. ↑ Krzysztof Kanawka: 2I/Borisov – “precovery”. kosmonauta.net, 2019-11-24. [dostęp 2019-11-27]. (pol.).
  23. ↑ a b Quanzhi Ye, Michael S. P. Kelley, Bryce T. Bolin, Dennis Bodewits i inni. Pre-discovery Activity of New Interstellar Comet 2I/Borisov Beyond 5 AU. „ArXiv”, 2019-11-15. DOI: 10.1088/0004-637X/787/2/115. arXiv:1911.05902. (ang.). 
  24. ↑ Adam Hibberd, Sending a Spacecraft to Interstellar Comet C/2019 Q4 (Borisov), „ArXiv”, 12 września 2019, arXiv:1909.06348v1 [dostęp 2019-09-13] (ang.).
  25. ↑ U.S.Congress: Threats From Space: a Review of U.S. Government Efforts to Track and mitigate Asteroids and Meteors (Part I and Part II) – Hearing Before the Committee on Science, Space, and Technology House of Representatives One Hundred Thirteenth Congress First Session. 2013-03-19. (ang.).
  26. ↑ Newly Discovered Comet Is Likely Interstellar Visitor NASA, 2019-09-12.
  27. ↑ The Gran Telescopio Canarias (GTC) obtains the visible spectrum of C/2019 Q4 (Borisov), the first confirmed interstellar comet. Instituto Astrofisico de Canarias. (ang.).
  28. ↑ Piotr Cieśliński, Przybysz z układu Kruger 60. Pruski astronom, krymski odkrywca, polscy badacze i międzynarodowa zagadka [online], wyborcza.pl, 15 października 2019 [dostęp 2019-10-15] (pol.).
  29. ↑ Piotr A. Dybczyński, Małgorzata Królikowska, Rita Wysoczańska, Kruger 60 as a home system for 2I/Borisov -- a case study, „arXiv”, 2019, arXiv:1909.10952 [dostęp 2021-12-06] (ang.).
  30. ↑ a b JPL Small-Body Database Browser: C/1980 E1 (Bowell). Jet Propulsion Laboratory. [dostęp 2019-09-19]. (ang.).
  31. ↑ Census of Dwarf/Minor Planets. [w:] The Minor Planet Center [on-line]. Center for Astrophysics, Harvard & Smithsonian. [dostęp 2019-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-05)]. (ang.).
  32. ↑ a b c Krzysztof Ziołkowski. Nowe ciekawe odkrycia komet. „Urania”. 11, s. 277–278, listopad 1983. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. (pol.). 
  33. ↑ Крымская астрономическая станция ГАИШ МГУ имени М.В.Ломоносова (КАС МГУ). Государственный Астрономический Институт имени П.К. Штернберга МГУ. [dostęp 2019-09-18]. (ros.).
  34. ↑ JPL Small-Body Database Browser.
  35. ↑ Piotr Guzik i in: Interstellar Comet gb00234. Astronomer’s Telegram, 2019-09-11. [dostęp 2019-09-17]. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=2I/Borisov&oldid=73114104”