„Kazania Piastowe” Jana Hempla – książka na ławie oskarżonych

“Niebezpieczne, niewygodne, nieprawomyślne: książki zakazane na przestrzeni dziejów” to wystawa, którą Książnica Cieszyńska zorganizowała na wiosnę 2019 roku. Na wystawie można było zobaczyć kilkadziesiąt „prohibitów”, czyli dzieł, które w różnych okresach historii były zakazane lub cenzurowane przez władze świeckie lub kościelne.

 

Jednym z ciekawszych „prohibitów” są wydane w 1911 r. (wbrew informacji podanej na okładce i stronie tytułowej książki, na których widnieje rok 1912) w Bielsku „Kazania Piastowe” Jana Hempla, publicysty, filozofa, założyciela Towarzystwa Teozoficznego w Zakopanem, neopoganina, działacza spółdzielczego i robotniczego (PPS-Lewica, KPP), rozstrzelanego w 1937 r. w ZSRR, w ramach „wielkiej czystki”.

Jan Hempel inspirując się mesjanistycznymi „Księgami pielgrzymstwa polskiego” A. Mickiewicza i myślą filozoficzną F. Nietzschego napisał „Kazania polskie” (1907) oraz stanowiące ich kontynuację „Kazania piastowe” (1911). Autor poddał w nich radykalnej krytyce chrześcijaństwo jako religię niewolników, głosił idee obalenia chrześcijaństwa, mające stać się misją dziejową ludu polskiego oraz pragnął powrotu do wierzeń słowiańskich.

„Kazania Piastowe” Jana Hempla były reklamowane przez cieszyńską prasę, m.in. na łamach „Dziennika Cieszyńskiego”, w nr 225 z 2 października 1911 r.:

Książka ta, traktująca zagadnienia religijne, etyczne, narodowe i społeczne z bardzo wysokiego stanowiska, sięgająca do głębi ich z punktu widzenia najnowszej filozoficznej myśli europejskiej, napisana, powiedziawszy dodatkowo, niezwykle plastycznie, oryginalnie i przepięknym językiem polskim; nie możemy w naszem piśmie, jako dzienniku politycznym, dawać obszerniejszej recenzyi; podać możemy tylko spis rzeczy, z którego można sobie wyobrazić treść tej niezwykłej książki i zachęcić do krytycznego przeczytania wszystkim inteligentnymi a tak poważnemi kwestyami się zajmującym czytelnikom […].

Jednak według oceny c.k. prokuratury książka była niebezpieczna, ponieważ wyszydzała i wyrażała publicznie pogardę dla religii katolickiej. Za obrazę religii “Kazania piastowe”, stosownie do wyroku c.k. sądu obwodowego w Cieszynie, z dn. 14 listopada 1911 r., objęto zakazem rozpowszechnienia, a skonfiskowany przez policję nakład został zniszczony.

Wyrok c.k. Sadu Obwodowego w Cieszynie o konfiskacie książki pt. “Kazania Piastowe” J. Hempla za fakt zbrodni obrazy religii. Cieszyn, 14.11.1911: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/201947/edition/190448/content

Prezentowany egzemplarz książki pochodzi z księgozbioru wybitnego działacza ruchu socjalistycznego i niepodległościowego na Śląsku Cieszyńskim, Tadeusza Regera, podarowany mu przez przyjaciela – Jana Zawadę z Bielska: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/333482/edition/315162/content

Obie publikacje zostały zdigitalizowane i udostępnione przez Książnicę Cieszyńską w ramach dwóch projektów:

„Udostępnienie cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego on-line”:  https://www.sbc.org.pl/dlibra/collectiondescription/448

„Digitalizacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego” – Archiwum Tadeusza Regera: https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/187564#structure

Rafał Cholewa