Dlaczego. w Polsce zarabiamy 4 razy mniej, niż w bogatych krajach Europy Zachodniej i przestaliśmy się do nich zbliżać

Transkrypt

1 Materiał przygotowany przez Fundację Pomyśl o Przyszłości ( Dlaczego w Polsce zarabiamy 4 razy mniej, niż w bogatych krajach Europy Zachodniej i przestaliśmy się do nich zbliżać Średnie roczne zarobki netto w Euro do Euro Euro powyżej 2. Euro Czy my Polacy potrafimy korzystać z dobrodziejstw jakie daje nam globalna gospodarka wolnorynkowa?

2 Wydawca: Fundacja Pomyśl o Przyszłości ul. Węgierska 146c 33-3 Nowy Sącz tel 18/ , 18/ Zespół redakcyjny: Bożena Damasiewicz, Ilona Legutko, Katarzyna Tomoń, Sebastian Talarczyk, Ryszard Florek Materiał został przygotowany w oparciu o dane statystyczne, wyniki badań oraz doświadczenia polskiej firmy FAKRO, która w ciągu 25 lat działalności zdobyła pozycję numer 2 na świecie w branży okien dachowych. Treści zawarte w niniejszej publikacji konsultowano z autorytetami ekonomii oraz z przedsiębiorcami, min. założycielami firm OPTIMUS, KONSPOL. opracowanie danych statystycznych: Tomasz Adamek projekt graficzny: Anna Krężelewska Nowy Sącz, 213 Wydanie drugie (uzupełnione) Drogi Czytelniku! Jeśli zechcesz ocenić ten materiał, możesz wysłać nam swoje uwagi i spostrzeżenia na adres biuro@pomysloprzyszlosci.org Autorzy dołożyli wszelkich starań by zawarte w publikacji informacje były kompletne i rzetelne. Autorzy nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w publikacji. Copyright Fundacja Pomyśl o Przyszłości 2

3 Od autorów Szanowni Państwo! Każdy chciałby zarabiać tyle, żeby wystarczyło mu na godne życie. Właśnie to pragnienie skłania wielu Polaków do emigracji zarobkowej do innych krajów europejskich. Niesie to z sobą negatywne skutki dla Polski.To wszystko skłania nas do zadania kilku pytań. Skoro w bogatych państwach Europy Zachodniej zarabia się czterokrotnie więcej, to dlaczego u nas w kraju nie jest możliwy szybki wzrost wynagrodzeń? Dlaczego tam są miejsca pracy, a u nas w Polsce, pomimo, że są niskie wynagrodzenia, jest tak wysokie bezrobocie? Co możemy zrobić, żeby zarobki w Polsce były takie jak w Holandii, Niemczech czy Danii? Co zrobić aby czerpać korzyści z wolnorynkowej gospodarki globalnej? Musimy sobie uświadomić, że nasze wynagrodzenia zależą od wielu czynników, a przede wszystkim od efektywności gospodarczej wspólnoty, do której należymy. Siła ekonomiczna wspólnoty gospodarczej, zależy od wszystkich obywateli. Każdy z nas w różnym stopniu ma wpływ na efektywność polskiej gospodarki w zależności od roli jaką pełni w danej wspólnocie. Wpływ na efektywność gospodarczą naszej wspólnoty mają: politycy, którzy powinni tworzyć dobre prawo, służące rozwojowi kraju, a nie sprzyjające określonym, wąskim grupom interesów, urzędnicy, którzy powinni interpretować prawo tak, aby sprzyjało ono obywatelom, a nie skierowane było przeciwko nim, wszyscy przedsiębiorcy, a szczególnie ci, którzy posiadają motywację do systematycznego rozwijania swoich firm, już nie z powodów zaspokajania własnych potrzeb, lecz z potrzeby rozwoju kraju, media i środowiska opiniotwórcze, które rzetelnie informują społeczeństwo o rozwoju gospodarczym wspólnoty ekonomicznej, pracownicy, którzy wiedzą co ma wpływ na wzrost ich wynagrodzeń i poprawiają swoją efektywność, konsumenci, którzy wiedzą jak efektywnie wydawać swoje pieniądze tak, aby powiększyć PKB i aby część wydawanych przez nich pieniędzy do nich powróciła, a szczególnie wyborcy, którzy powinni wybierać polityków działających na rzecz rozwoju gospodarczego kraju. Jeżeli wszystkie grupy społeczne będą dbały o rozwój naszej wspólnoty ekonomicznej, wtedy w Polsce PKB będzie rosło przynajmniej 1 proc. rocznie i równocześnie o tyle, co rok, będą rosły nasze wynagrodzenia. W czasach zaborów, wojen i komunizmu Polacy by przetrwać zmuszeni byli działać przeciwko instytucji państwa, które wówczas nie należało do nich. Teraz w Polsce mamy pełną wolność polityczną i ekonomiczną. Możemy więc uczyć się tworzenia w naszym kraju dobrobytu poprzez współdziałanie całego społeczeństwa, a nie tylko poświęcać czas i energię na dzielenie biedy lub koncentrować się na indywidualnej strategii przetrwania. Należymy do różnych wspólnot gospodarczych, takich jak gmina, miasto, powiat, województwo, państwo, Unia Europejska. Z ekonomicznego punktu widzenia najważniejsze znaczenie ma dla nas wspólnota polska. Od jej kondycji zależą nasze wynagrodzenia oraz świadczenia. Dla przykładu, wydatki publiczne w Polsce w 211 roku wyniosły zł/os. W tym samym okresie wartość przyznanych Polsce dotacji z UE, w przeliczeniu na 1 osobę, wyniosła 357, 54 zł. Wniosek z tego, że ekonomiczne korzyści jakie czerpiemy z polskiej wspólnoty są dla nas 5 razy większe niż z dotacji unijnych. Unia Europejska jest wspólnotą administracyjno polityczną, natomiast gospodarczo każdy kraj rozwija się osobno. Doceniając wszystkie korzyści jakie płyną z faktu, że jesteśmy członkiem Unii Europejskiej, najwyższy czas byśmy w Polsce przy realizacji własnych interesów dbali także o interes ekonomiczny wspólnoty polskiej, do której należymy i z której najwięcej czerpiemy. Wówczas wzrośnie jej efektywność gospodarcza, a to wpłynie również na poprawę naszego dobrobytu i wynagrodzeń. Przekazujemy Państwu materiał, w którym szukamy odpowiedzi na pytanie Dlaczego w Polsce wciąż zarabiamy 4 razy mniej niż w bogatych krajach Europy Zachodniej i przestaliśmy się do nich zbliżać? Czy my Polacy potrafimy korzystać z dobrodziejstw jakie daje nam globalna gospodarka wolnorynkowa? Materiał ten powstał na bazie doświadczeń FAKRO w prowadzeniu biznesu i rozwoju sprzedaży na rynku krajowym jak również na wielu zagranicznych rynkach. Zapraszamy Państwa do lektury, dyskusji oraz do osobistych przemyśleń. Zespół Fundacji Pomyśl o przyszłości 3

4 SPIS TREŚCI Wprowadzenie 5 Powód 1 Mała liczba osób wytwarzających PKB w przeliczeniu na wszystkich obywateli 7 Powód 2 Polskie prawo nie sprzyja rozwojowi gospodarczemu naszego kraju 7 Powód 3 Polskie przedsiębiorstwa nie posiadają tzw. efektu skali 9 Powód 4 Słabo rozwinięta infrastruktura 9 Powód 5 Brak dobrego klimatu do tworzenia bogactwa 1 Powód 6 Powód 7 Powód 8 W międzynarodowym podziale pracy, w Polsce tworzy się tańsze i mniej stabilne miejsca zatrudnienia w porównaniu z krajami Europy Zachodniej Polska posiada znikomą ilość firm rodzimych o znaczeniu globalnym, czyli firm z grupy biznesu podstawowego (pierwotnego) Konsumowanie produktów z importu lub produkowanch w Polsce przez zagraniczne koncerny, pomniejsza polski PKB, czyli średnie, krajowe wynagrodzenie Powód 9 Nasza polska wspólnota gospodarcza mało eksportuje 14 Powód 1 Nasza polska wspólnota jest mało innowacyjna 15 Powód 11 Nasza polska wspólnota gospodarcza płaci wysokie odsetki od zaciągniętego przez państwo długu 17 Powód 12 Nasz rynek jest otwarty dla zagranicznych produktów, natomiast polskim firmom często różnymi metodami blokuje się dostęp do zachodnich rynków zbytu 19 Powód 13 Polskie produkty mają gorszy wizerunek i dlatego świat płaci za nie mniej niż na przykład za produkty niemieckie 2 Powód 14 Powód 15 W Polsce wiele osób pracuje na czarno, czego nie uwzględnia się w oficjalnym PKB i średniej krajowej Zasady, jakie stworzono w UE bardziej służą takim krajom jak Niemcy, Francja czy Dania, aniżeli takim jak Polska, Grecja czy Portugalia Powód 16 Polscy przedsiębiorcy mają kilkakrotnie mniejszy kapitał niż ich zachodni konkurenci 24 Powód 17 Negatywny wpływ korupcji na wielkość PKB, a tym samym wysokość naszych zarobków 25 Powód 18 Niski poziom zaufania społecznego 27 Powód 19 Niska siła nabywcza polskiego społeczeństwa 29 Powód 2 Opóźnienia w procesach prywatyzacji i we wprowadzeniu trudnych reform (informacje na stronie Powód 21 Marnotrawstwo pieniędzy naszej państwowej wspólnoty (informacje na stronie Podsumowanie 32 Pytania i odpowiedzi 35 4

5 Wprowadzenie Najbardziej popularną miarą bogactwa i znaczenia kraju w świecie jest całkowita wartość produkcji wytworzonej w danym kraju, w określonym roku czyli Produkt Krajowy Brutto (PKB) w przeliczeniu na jednego mieszkańca (PKB/os.). PKB = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi produkcji narodowej Definicja ta posługuje się pojęciem wartości dodanej, która oznacza przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu projektowania produktu, produkcji i dystrybucji. (21 r.) Holandia h Eurostatu Grecja ńców Liczba przedsiębiorstw Ponieważ PKB/os. jest miarą efektywności całej wspólnoty gospodarczej, istnieje prosta zależność pomiędzy wielkością PKB/os. a średnim wynagrodzeniem w danej wspólnocie. Wykres 1 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu oraz danych National Bureau of Statistics of China. Wykres 1 pokazuje zależność pomiędzy PKB/os. a średnim wynagrodzeniem w poszczególnych Wielkość udziału szarej strefy w stosunku do PKB w wybranych krajach krajach. w porównaniu Zależność do średnich ta rocznych jest zarobków wprost netto (21 proporcjonalna. r) Gdy PKB wzrasta społeczeństwo się bogaci (średnie wynagrodzenie rośnie), gdy PKB maleje spo- % 35 3 łeczeństwo ubożeje Zależność wysokości średnich rocznych zarobków netto od PKB (21) r.) Chiny Polska Hiszpania Japonia Wielka Brytania Niemcy Szwecja Szwajcaria PKB/ 1 mieszkańca (euro) średnie roczne wynagrodzenie netto (euro) W krajach, gdzie PKB/ 1 os. jest wysokie, ludzie odpowiednio więcej zara biają. 5 Bułgaria Rumunia Polska Włochy Austria Irlandia Francja Niemcy Żeby udział zrozumieć % szarej strefy w PKB jak powiększyć średnie roczne zarobki PKB/os., netto (euro) musimy wiedzieć co to jest i jak ten wskaźnik się wylicza. Produkt Krajowy Brutto (PKB) możemy zdefiniować na różne sposoby: 1. Od strony produkcyjnej PKB jako suma wartości dóbr wytworzonych w Polsce w określonym roku liczony jako: Od strony konsumpcyjnej PKB jako suma konsumpcji w Polsce, powiększona o eksport i inwestycje, a pomniejszona o import. Czyli jeżeli eksportujemy, to PKB rośnie, jeżeli importujemy, PKB maleje. PKB = konsumpcja w Polsce + (eksport import) + inwestycje Jeśli rośnie PKB to znaczy, że więcej wytwarzamy, a jeśli więcej wytwarzamy to przybywa miejsc pracy i możemy więcej zarabiać. Jeśli na rynku pracy wzrasta zapotrzebowanie na pracowników, wartość pracy automatycznie rośnie. Wówczas średnie wynagrodzenia podnosi niewidzialna ręka wolnego rynku pracy. Jest to zjawisko niezależne od pracodawcy. Wysokość naszych wynagrodzeń zależy od nas samych oraz od sprawności ekonomicznej wspólnoty, do której należymy. Obydwa te warunki muszą być spełnione, żeby efekt był dla nas widoczny. Jeśli więc chcemy trwałego wzrostu wynagrodzeń, przez swoją pracę i postępowanie musimy dążyć do ciągłego wzrostu PKB w naszej wspólnocie gospodarczej, którą jest Polska. Fakt, że jesteśmy członkiem Unii Europejskiej daje nam stabilność polityczną oraz jednolity rynek dla towarów i usług. To jest największa wartość z tytułu przynależności do Unii Europejskiej. Gospodarczo jednak każdy kraj rozwija się samodzielnie i dlatego poprzez swoje rodzime firmy i świadomych ekonomicznie obywateli musi umieć korzystać z możliwości jakie daje nam wspólny europejski rynek. Niemcy landia 5 5 zenie netto (euro)

6 13% 2% Poniżej pokazujemy Akcyza także jak kształtowała się wysokość PKB/os oraz średnie wynagrodzenia w Polsce na przestrzeni ostatnich 15 lat. Wykres PKB/os oraz średnie wynagrodzenie w Polsce na przestrzeni 15 lat (Euro) PKB/ 1 mieszkańca (euro) średnie roczne wynagrodzenie netto (euro) Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu Powyższe dane również potwierdzają zależność wzrostu wielkości średnich wynagrodzeń od wzrostu PKB. Podobna zależność występuje, jeśli analizujemy wzrost PKB/os. i średnie wynagrodzenia we wszystkich krajach europejskich. Jak widać na Wykresie 2 przez ostatnie 4 lata tj. od roku 28 nie mieliśmy wyraźnego wzrostu PKB/os. w Euro. Nie tylko przestaliśmy się zbliżać do bogatych krajów europejskich, ale od tych najbogatszych zaczęliśmy się nawet oddalać (w ostatnich 4 latach wzrost PKB/os. w Euro wynosił odpowiednio: Polska: 1,1%, Niemcy: 5,3%, Szwecja: 13,9%, Szwajcaria: 3,4%). Dlaczego tak jest próbujemy wyjaśnić w dalszej części publikacji. Kolejnym pojęciem istotnym dla gospodarki jest Budżet Państwa. Możemy go porównać do beczki, do której wszyscy członkowie państwowej, ekonomicznej wspólnoty wlewają podatki. Im więcej Liczba zarabiamy i wydajemy, tym większe płacimy podatki i tym pełniejsza jest nasza beczka. W ten spo sób mamy realny wpływ na wielkość polskiego budżetu. Składniki budżetu państwa przedstawiamy na poniższym wykresie. Polska Słowacja Czechy Hiszpania Wielka Holandia Szwecja Szwajcaria Brytania Roczne zarobki netto w Euro Liczba wniosków o przyznanie patentu europejskiego na mln mieszkańców Wykres 3 Pozostałe dochody 12% Struktura dochodów Państwa za 211 r. w procentach Środki z budżetu Unii Europejskiej CIT 1% 11% VAT 42% Największy udział w budżecie mają tzw. podatki pośrednie, związane z konsumpcją, a przede wszystkim podatek od wartości dodanej czyli VAT, który płacimy dokonując niemal każdego zakupu. Druga grupa podatków to podatki dochodowe, które płacimy wtedy, gdy mamy do czynienia z zyskiem, czy przychodem. Chodzi zarówno o zyski firm, jak i nasze wynagrodzenia. Budżet może pozyskiwać środki również w inny sposób. To na przykład dochody z ceł, od instytucji należących do państwa czy ze sprzedaży państwowego majątku. Z podatków państwo finansuje wydatki na rzecz obywateli. Płaci tym, którzy nas uczą, leczą, a także pracownikom administracji publicznej. Ze wspólnej, państwowej kasy wypłacane są stypendia dla uczniów i studentów. Państwo musi mieć także środki na utrzymanie wojska, policji i administracji. Ogromną pozycję w budżecie stanowi spłata zadłużenia państwa oraz dopłaty do świadczeń społecznych, takich jak emerytury, renty czy zasiłki. Oprócz tego z centralnego budżetu pochodzą środki na takie przedsięwzięcia, które jako społeczeństwo uznamy za warte finansowania: szkoły, służbę zdrowia czy opiekę społeczną. Z budżetu pokrywane są także wydatki inwestycyjne na budowę ważnych projektów infrastrukturalnych. Więcej na To, ile pieniędzy trafi do budżetu państwa zależy w dużej mierze od wysokości naszych zarobków. Im więcej wytworzymy (PKB), tym więcej zarobimy i wydamy. Wtedy więcej zapłaconych przez nas podatków trafi do państwowej kasy (wykres 4). Wykres 4 tyś PLN PKB, a wydatki budżetu Polski oraz wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego (JST) w 211 r. (w tyś PLN) PKB Wydatki JST Wydatki budżetu Podatekt dochodowy od osób fizycznych 13% 2% Akcyza Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów 12 PKB/os oraz średnie wynagrodzenie w Polsce na przestrzeni 15 lat (Euro) Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów oraz GUS Im wyższy PKB, tym wyższe zarobki i budżet państwa. Im większy budżet, tym wyższe i lepsze świadczenia społeczne PKB/ 1 mieszkańca (euro) średnie roczne wynagrodzenie netto (euro)

7 Mała liczba osób wytwarzających PKB w przeliczeniu na wszystkich obywateli Przypomnijmy, że średnia wynagrodzeń w określonym państwie to w przybliżeniu wartość PKB podzielona na wszystkich obywateli danego kraju. W Polsce na 38 mln mieszkańców tylko 13 mln jest zatrudnionych w gospodarce, czyli wytwarza PKB. Wynika stąd, że jeden zatrudniony w gospodarce musi zarobić na trzy osoby. A więc oprócz małej wartości PKB/os. powoduje to wysokie obciążenia kosztów pracy, przez co nasza gospodarka jest niekonkurencyjna. Dodatkowym problemem jest to, że w Polsce zbyt wiele osób pracuje w organizacjach, instytucjach, urzędach, które nie dość, że nie wytwarzają PKB, to ich nadmierne działanie utrudnia innym rozwijanie gospodarki. Dla porównania w Niemczech w gospodarce zatrudnionych jest 4 mln na 8 mln wszystkich obywateli, tym samym wypracowana przez nich wartość dzielona jest na 2 obywateli. PKB wytwarzane przez 1 Polaka jest dzielone na 3 osoby Opracowanie własne na podstawie danych GUS i DESTATIS PKB wytwarzane przez 1 Niemca jest dzielone na 2 osoby Polskie prawo nie sprzyja rozwojowi gospodarczemu naszego kraju Prawo powinno być tworzone po to, aby służyć obywatelom i ułatwiać funkcjonowanie zarówno jednostki jak i całej grupy. W Polsce przy tworzeniu prawa nie bierze się pod uwagę tego, na ile nowe przepisy poprawią efektywność naszej wspólnoty ekonomicznej. Wiele przepisów powstaje w wyniku lobbingu określonych grup społecznych, zabezpieczając wyłącznie ich interesy. Czynniki te powodują, że przedsiębiorcy zbyt dużo czasu i środków finansowych poświęcają na rozwiązywanie problemów prawnych. W ten sposób tracą konkurencyjność w stosunku do producentów z tych krajów, gdzie nie ma tego typu obciążeń. Rozwiązywanie wszelkich sporów i konfliktów prawnych absorbuje czas i pieniądze. Niepotrzebnie zwiększa to koszt produktu, który konkuruje z produktami z krajów, w których przedsiębiorstwa nie ponoszą tego rodzaju kosztów. Prawo gospodarcze powinno być zrozumiałe, przejrzyste. Powinno też regulować tylko niezbędne obszary życia obywateli. Z kolei prawo podatkowe, oprócz funkcji fiskalnej, powinno mieć także charakter motywujący do rozwoju gospodarczego. Przykładowo w Polsce funkcjonuje jednakowy systemem opodatkowania tych przedsiębiorców, którzy nieustannie inwestują w rozwój swojej firmy i tych, którzy zniechęceni do kontynuowania biznesowego przedsięwzięcia skupiają się na konsumpcji zysku. Innym problemem jest nieprzychylne nastawie- 7

8 nie, do przedsiębiorców niektórych państwowych urzędników, stawiających siebie w pozycji tych, którzy decydują o być lub nie być przedsiębiorcy, nie ponosząc za to żadnej odpowiedzialności. Często jest to przejaw bezradności wynikającej z interpretacji skomplikowanych niejednoznacznych regulacji prawnych. Bywa, że z obawy o posądzenie o korupcję, urzędnik boi się podejmować decyzje korzystne dla wspólnoty ekonomicznej. Polskie prawo, w odróżnieniu do krajów rozwiniętych gospodarczo, niestety nie wprowadza rozróżnienia na tak zwany biznes podstawowy (pierwotny) i biznes wtórny. Biznes podstawowy (pierwotny) to taki, który powoduje że pieniądze napływają do danej wspólnoty ekonomicznej. Wytwarzane przez niego produkty i usługi sprzedawane są również na zewnątrz, poza krajem czy regionem. Biznes wtórny powstaje wówczas, jeżeli pieniądze już są we wspólnocie. Ten typ biznesu przez pewien czas obraca nimi w jej obrębie (w kraju czy też regionie), a następnie kapitał odpływa do innej ekonomicznej wspólnoty. Przykład Jeżeli firma budowlana wykonuje i sprzedaje inwestycję klientowi polskiemu to jest to biznes wtórny. Jeżeli natomiast zrealizuje kontrakt zagraniczny, jest to przykład biznesu podstawowego (pierwotnego). Jeżeli do ośrodka turystycznego przyjeżdżają turyści zagraniczni, jest to przykład biznesu podstawowego (pierwotnego). Jeżeli przyjeżdżają do danego ośrodka tylko klienci z Polski, jest to przykład biznesu wtórnego. Oczywistym jest, że władze naszego kraju powinny więcej uwagi i troski poświęcać pierwszemu typowi biznesu. Biznes podstawowy (pierwotny) jest o wiele trudniejszy, ponieważ firma musi konkurować na rynku międzynarodowym. Poza tym generuje również powstawanie miejsc pracy w firmach z grupy biznesu wtórnego. Tylko ten rodzaj biznesu jest w stanie zagwarantować trwały rozwój gospodarczy państwa. Jednak trzeba uruchomić mechanizmy do jego rozwoju. Chodzi tu na przykład o proinwestycyjny system podatkowy, łatwiejszy dostęp do terenów inwestycyjnych oraz do infrastruktury niezbędnej do prowadzenia działalności gospodarczej. Tam, gdzie takie regulacje istnieją, gospodarka prężnie się rozwija. Biznes podstawowy (pierwotny) wytwarza wartość dodaną w Polsce, która może być sprzedana poza granice kraju. Przy tworzeniu prawa trudno przewidzieć wszystkie kwestie, które pojawiają się w codziennym życiu. Dlatego też stosowanie przepisów wiąże się z koniecznością ich interpretacji. Ta z kolei uzależniona jest od nastawienia, wiedzy ekonomicznej i doświadczenia sędziów, prokuratorów oraz urzędników. Stosowanie prawa powinno odnosić się do korzyści, jakie wynikają dla całego społeczeństwa a nie tylko dla interesów grup społecznych czy indywidualnych podmiotów. W Polsce stosowanie prawa często nie uwzględnia interesu wpólnoty. Kolejną kwestią istotną dla rozwoju gospodarki jest sposób postrzegania prawa. Przez ostatnie 2 lat, czasów zaborów, wojen i komunizmu prawo nie było stanowione przez i dla Polaków. Służyło głównie interesom zaborców. Dlatego też nie było szanowane i respektowane przez obywateli. Co więcej jego omijanie wzbudzało poklask i społeczną akceptację. Jeżeli chcemy budować w Polsce dobrobyt, musimy również zmienić sposób postrzegania prawa i traktować je jako wspólne dobro. Prawo ma służyć nam, dla dobra naszego i naszej wspólnoty, tylko najpierw należy je udoskonalić. 8

9 Polskie przedsiębiorstwa nie posiadają tzw. efektu skali Efekt skali polega na tym, że im więcej się produkuje i sprzedaje, tym cena produktu może być niższa. Dzieje się tak dlatego, że przy większej produkcji i sprzedaży można taniej projektować, kupować surowce, stosować nowsze technologie i automatyzować linie produkcyjne oraz posiadać dużo niższe jednostkowe koszty sprzedaży. W większości gałęzi gospodarki efekt skali odgrywa duże znaczenie, szczególnie w biznesie podstawowym (pierwotnym). Aby korzystać z efektu skali przedsiębiorstwo musi posiadać duży rynek sprzedaży. Wiele obecnych międzynarodowych koncernów stało się firmami globalnymi, dzięki temu, że mogły rozwijać sprzedaż na swoich dużych rodzimych rynkach w czasach, kiedy dostęp do tych rynków był ograniczony dla ich zagranicznych konkurentów. Z chwilą, kiedy gospodarka światowa stawała się globalna firmy te korzystając już z efektu skali, jaki osiągnęły na swoich rodzimych rynkach mogły bez przeszkód rozwijać działalność w innych krajach i jeszcze bardziej powiększać swój efekt skali. Są branże, w których koncern posiadający efekt skali może mieć dużo niższe koszty (ponad 2 proc.) niż jego mniejsi konkurenci. W takiej sytuacji nowym polskim firmom trudno jest konkurować z zagranicznymi gigantami. Z powodu braku efektu skali ponoszą one dużo wyższe koszty, przez co są mało konkurencyjne za granicą. Słabo rozwinięta infrastruktura Mniejsza efektywność polskiej wspólnoty ekonomicznej jest konsekwencją między innymi stanu polskich dróg (brak autostrad i tras ekspresowych), a także słabą infrastrukturą kolejową i lotniczą. Czas dostawy towarów do klienta jest tak samo ważny jak jakość i cena. Klienci zagraniczni są w stanie więcej zapłacić za dany produkt, jeżeli otrzymają go szybciej. Często szybkość dostawy jest warunkiem zakupu. Infrastruktura transportowa jest więc kluczowa dla rozwoju polskiej gospodarki. Dzięki lepszym drogom, kierowca ciężarówki mógłby w krótszym czasie dostarczyć towar do większej ilości klientów, oszczędzając czas, paliwo i samochód. Właściwa komunikacja jest także ważna przy rozwoju turystyki. Mieszkańcom większych miast Polski trudniej dojechać do naszych rodzimych ośrodków wypoczynkowych niż - np. drogą lotniczą - do zagranicznych kurortów. Polskie hotele i centra turystyczne często stoją puste, a Polacy nie mogąc znaleźć pracy w naszym rodzimym kraju wyjeżdżają za granicę. Przykład Amatorzy sportów zimowych ze Szczecina czy Warszawy szybciej dostaną się do ośrodków narciarskich w Alpach, niż w Zakopanem, Krynicy Górskiej, czy Muszynie. W efekcie wzrasta PKB w krajach alpejskich, a nie w Polsce. 9

10 Brak dobrego klimatu do tworzenia bogactwa W sferze mentalnej wielu Polaków pozostaje nadal w epoce komunizmu. Wynikający z tego brak zrozumienia mechanizmów gospodarki wolnorynkowej sprawia, że w Polsce nie ma klimatu do tworzenia bogactwa. W Polsce prywatne przedsiębiorstwo często postrzegane jest tylko jako źródło zysku właściciela, a nie jako ogniwo gospodarcze wspólnoty. A tak naprawdę, przedsiębiorca inwestując w rozwój własnej firmy, powiększa wspólne dobro, z którego korzysta całe społeczeństwo (wspólnota ekonomiczna). W ten sposób powstają kolejne coraz lepiej płatne miejsca pracy, przedsiębiorstwo płaci podatki do budżetu państwa i gminy, następuje rozwój regionu i rynek pracy powoduje, że wzrastają nasze wynagrodzenia. W kapitalizmie interes przedsiębiorcy jest interesem ogółu. Pozostający w naszym społeczeństwie stereotyp przedsiębiorcy - wyzyskiwacza, na którego pracują inni sprawia, że wielu rodzimych przedsiębiorców nie ma motywacji do rozwoju swoich firm. Rozwijają je do momentu, aż są w stanie zaspokoić swoje bieżące potrzeby, a potem skupiają się jedynie na konsumpcji. Często można usłyszeć od przedsiębiorców: Po co mi wielka firma, żebym miał tylko wielkie kłopoty? Nie służy to budowaniu silnych rodzimych firm globalnych i naszej gospodarce. Negatywny klimat do tworzenia bogactwa wpływa także na nieprzychylne nastawienie do przedsiębiorcy urzędników państwowych, czy też pracowników. Przez to w Polsce rosną koszty pracy i maleje efektywność naszej wspólnoty ekonomicznej. Drużyna (wspólnota), w której każdy gra do innej bramki nie wygra meczu. Jeśli nie zmienimy sposobu postrzegania rodzimego biznesu i rodzimych przedsiębiorców to w obecnym klimacie, trudno będzie o dalszy rozwój gospodarczy. Gospodarka kapitalistyczna jest bardziej sprawna od gospodarki socjalistycznej, ale pod warunkiem, że społeczeństwo zna i rozumie mechanizmy zachodzące w gospodarce wolnorynkowej. Panuje wówczas w społeczeństwie dobry klimat i wzajemne motywowanie się grup społecznych do rozwijania gospodarki. We właściwym sposobie myślenia i rozumienia mechanizmów gospodarki kapitalistycznej przez obywateli istnieją ogromne rezerwy finansowe dla naszej wspólnoty. To, że przedsiębiorstwa są prywatne, powoduje, że są bardziej sprawne od przedsiębiorstw państwowych, ponieważ są taniej zarządzane, decyzje są szybciej podejmowane, są skłonne do ponoszenia ryzyka, lepiej reagują na zmiany, a także inwestują długoterminowo. W Polsce, niestety jest lepszy klimat do konsumpcji niż do tworzenia bogactwa. 1

11 W międzynarodowym podziale pracy, w Polsce tworzy się tańsze i mniej stabilne miejsca zatrudnienia w porównaniu z krajami Europy Zachodniej Tanie miejsca pracy Droższe miejsca pracy W międzynarodowym podziale pracy, inwestorzy zagraniczni tworzą w Polsce tańsze miejsca zatrudnienia, w porównaniu z tymi, oferowanymi w swoich rodzimych krajach. Specjaliści związani z najwyższym szczeblem zarządzania (zarządy, działy badań i rozwoju, centra korporacyjne) pracują w centralnej siedzibie firmy, ulokowanej poza granicami Polski. Jest oczywiste, że dyrektor banku zarabia kilkadziesiąt razy więcej niż na przykład kasjerka, a konstruktor z działu badań i rozwoju więcej, niż pracownik linii montażowej. Dużo droższe, specjalistyczne stanowiska, np. w dziale badań rozwoju, w dziale ekonomicznym, czy też te, związane z wyższym szczeblem zarządzania, są pozostawione w kraju pochodzenia firmy. Jeśli zatem droższe, specjalistyczne miejsca pracy pozostają w krajach rodzimych zagranicznych inwestorów, średnie wynagrodzenie w tych krajach jest wyższe. Natomiast średnia wynagrodzeń tanich miejsc pracy tworzonych w Polsce będzie niska. W krajach, gdzie dominuje zatrudnienie nie wymagające wysokich kwalifikacji, średnie uposażenie jest niższe. Średnie wynagrodzenie jest wyższe w tych krajach, gdzie istnieją dobrze płatne miejsca pracy wymagające wysokich kwalifikacji (np. dyrektorzy, kadra zarządzająca, pracownicy działów badań i rozwoju). Jaki z tego wniosek? Im więcej dany kraj posiada rodzimych firm globalnych, tym jest zamożniejszy. Tę regułę potwierdzają dane statystyczne, co szczegółowo omawiamy w następnym rozdziale. W międzynarodowym podziale pracy zagraniczni inwestorzy tworzą nie tylko tańsze, ale także mniej stabilne miejsca pracy. W sytuacji gospodarczych zawirowań, właściciele międzynarodowych korporacji na pierwszym miejscu stawiają interesy własnego kraju. Potwierdza to chociażby przykład włoskiego koncernu Fiat, który podjął decyzję o przeniesieniu produkcji nowego samochodu z dobrze prosperującego zakładu w Polsce, do fabryki we Włoszech. Jak uzasadniał politykę swojej firmy prezes Fiata Sergio Marchionne? Naszym obowiązkiem jest stawianie na pierwszym miejscu kraju, gdzie Fiat ma swoje korzenie mówił prezes, podkreślając, że uratowanie, unowocześnienie i rozwój podupadającej kilka lat temu fabryki w Pomigliano było powinnością koncernu - wobec kraju i jego gospodarki wobec tradycji i własnych korzeni oraz pracowników. źródło: 11

12 Włochy Grecja eszkańców Niemcy Finlandia cja grodzenie netto (euro) 816 Liczba przedsiębiorstw Polska posiada Bułgaria Rumunia Polska Włochy Austria Irlandia Francja Niemcy 3 udział % szarej strefy w PKB średnie roczne zarobki netto (euro) znikomą ilość firm rodzimych o znaczeniu globalnym, czyli firm z grupy biznesu podstawowego (pierwotnego) 5 Wykres 5 Wielkość udziału szarej strefy w stosunku do PKB w wybranych krajach w porównaniu do średnich rocznych zarobków netto (21 r) Liczba przedsiębiorstw międzynarodowych na 5 mln mieszkańców w porównaniu do wysokości średnich rocznych zarobków netto (21 r.) % Liczba przedsiębiorstw Norwegia Irlandia Bułgaria Rumunia Szwajcaria Wykres 6 Holandia Szwecja Dania Niemcy Belgia Czechy Finlandia Bułgaria Liczba firm poszczególnych państw prowadzących działalność wyłącznie na terenie własnego kraju (K) w 28, w przeliczeniu na 5 mln mieszkańców oraz średnie roczne wynagrodzenie netto w tych państwach za 28 r. Litwa Polska Łotwa Słowacja Słowenia Rumunia Hiszpania Włochy Grecja liczba przedsiębiorstw ogółem / 5 mln mieszkańców średnie roczne wynagrodzenie netto (euro) Dług publiczny w Polsce (mld zł) Francja Belgia Holandia Szwecja Austria Włochy Portugalia Polska Węgry Grecja Łotwa Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu Niemcy Finlandia * 212* Liczba przedsiębiorstw Na wykresie 6 pokazano ile w danym kraju przypada firm prowadzących działalność w przeliczeniu na 5 mln mieszkańców. Dlaczego w krajach, które posiadają dużą ilość rodzimych firm globalnych zarabia się więcej? Rumunia Bułgaria Pol Węgry Łotwa Bułgaria Rum udział % sz Liczba w porówn liczba p * 212* Rumunia Łotwa Bułgaria Portugalia Polska Węgry Francja Włochy Grecja Szwecja Japonia liczba przedsiębiorstw międzynarodowych / 5 mln mieszkańców średnie roczne wynagrodzenie netto (euro) Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD oraz danych Eurostatu Na wykresie 5 zestawiono liczbę firm rodzimych o międzynarodowym zasięgu ze średnim wynagrodzeniem w danym kraju. Wykres pokazuje, że w krajach, gdzie liczba takich firm, w stosunku do liczby wszystkich obywateli, jest niewielka, zarobki są niskie. Natomiast w krajach, gdzie funkcjonuje wiele firm rodzimych o międzynarodowym zasięgu, zarobki są wysokie. Zależności tej nie widzimy jeśli porównamy średnie zarobki w danym kraju z ogólną liczbą przedsiębiorstw w danym kraju. Belgia Niemcy Finlandia Austria Szwajcaria Dania Holandia Z analizy danych statystycznych wynika, że o wysokości naszych wynagrodzeń nie decyduje liczba firm prowadzących działalność gospodarczą w danym kraju, lecz ich wielkość i zakres działalności. Firma globalna posiada: - centra dystrybucyjne w krajach, gdzie istnieje zapotrzebowanie na ich produkty, - zakłady produkcyjne zlokalizowane w krajach, gdzie są ku temu sprzyjające warunki (ulgi podatkowe, tania siła robocza, dostęp do surowców, duży rynek zbytu), - centrum zarządzania, które zazwyczaj pozostaje w kraju pochodzenia firmy globalnej. W centrach zarządzania zlokalizowane są specjalistyczne, dobrze płatne miejsca pracy dla ludzi wykształconych zajmujących się tworzeniem nowych rozwiązań i produktów (dział badań i rozwoju), nadzorem technologicznym i jakościowym, zarządzaniem produkcją, controllingiem, dystrybu- 12

13 cją i marketingiem. Wartość tej pracy zawarta jest w cenie produktu, którą płaci klient (tzw. koszty korporacyjne), kupując importowany lub jedynie zmontowany w swoim kraju produkt. Wartość ta może wynosić od 5-3% ceny jednostkowej produktu. W ten sposób pracownicy z centrum zarządzania firm globalnych eksportują za granicę, do swoich firm produkcyjnych i dystrybucyjnych, swoją pracę i wiedzę w postaci towarów i usług, a do ich rodzimego kraju napływają za to pieniądze. To z kolei sprzyja pojawieniu się przestrzeni gospodarczej dla biznesu wtórnego, który na danym rynku o te pieniądze między sobą konkuruje. Mechanizm ten sprawia, że kraje zamożne wspierają przede wszystkim rozwój rodzimych firm o międzynarodowym zasięgu tj. z biznesu podstawowego (pierwotnego). Dlaczego? Bo to one pośrednio generują tworzenie miejsc pracy w firmach z grupy biznesu wtórnego. W krajach rozwiniętych gospodarczo firmy z grupy biznesu podstawowego (firmy międzynarodowe) korzystają z ulg podatkowych, mają łatwiejszy dostęp do terenów inwestycyjnych oraz infrastruktury niezbędnej do prowadzenia działalności gospodarczej. Rządy krajów rodzimych roztaczają nad nimi szczególną opiekę, wspierając ich rozwój, zarówno na terenie własnego państwa jak i poza jego granicami. Wszystko dlatego, że ten rodzaj biznesu może skutecznie dokonywać gospodarczego podboju międzynarodowego rynku, z pożytkiem dla własnego kraju. Należy pamiętać o tym, że ekspansja firm rodzimych na międzynarodowe rynki zaczyna się w ich własnym kraju. Firmy muszą najpierw na własnym rynku zdobyć doświadczenie, zarobić środki, uzyskać efekt skali, a dopiero potem mogą prowadzić skuteczną i trwałą działalność międzynarodową i stopniowo przekształcać się w firmę globalną. Konsumowanie produktów z importu lub produkowanych w Polsce przez zagraniczne koncerny, pomniejsza polski PKB, czyli średnie, krajowe wynagrodzenie Przykładowa struktura kosztów produkcji w cenie fabrycznej produktu 3% zysk 15% koszty korporacyjne 4% koszty finansowe i podatki 3% amortyzacja 12% koszty osobowe 63% koszty materiałów i energii PKB = konsumpcja w Polsce + eksport import Z podanej definicji PKB wynika, że wszystko, co pochodzi z importu i zostaje skonsumowane w Polsce da nam zerowy wzrost PKB (a przecież nie chcemy zarabiać ). Oczywiście ważna jest wymiana handlowa z zagranicą, tyle, że Polska ciągle więcej importuje niż eksportuje. 13

14 Podobnie, lecz w mniejszym zakresie, jest w przypadku kupowania przez polskich konsumentów towarów wyprodukowanych w naszym kraju przez zagraniczne koncerny. W takich produktach znaczna część wartości dodanej pochodzi z importu, z czego 5-3 proc. stanowią koszty korporacyjne (koszty zarządzania, opłaty licencyjne, nadzór technologiczny, Korupcja finansowy, odsetki od kredytów wewnętrznych). Środki te zagraniczne koncerny odprowadzają do rodzimego kraju. Działalność inwestorów zagranicznych pozytywnie wpływa na wzrost polskiego PKB jeśli ilość wyprodukowanych przez nich w Polsce towarów, wyeksportowanych następnie za granicę, jest większa w porównaniu z ilością towarów sprzedanych na rynku krajowym (porównując wartość dodaną). 7 Nasza polska 6 5 wspólnota 4 3 gospodarcza 2 1 mało eksportuje Wykres Wielkość PKB/os a poziom transparentności i sektora publicznego w wybranych krajach (21 r.) Węgry Litwa Rosja Turcja Bułgaria Rumunia Ukraina PKB = konsumpcja + (eksport import) odporność na korupcję* Finlandia Japonia Hiszpania Polska Austria Dania Niemcy Wielka Brytania PKB/1 mieszkańca (euro) * (1) - niska odporność na na korupcję, (1) - wysoka odporność na na korupcję Opracowanie własne na podstawie danych Transparency International oraz danych Eurostatu Saldo eksportu - importu w wybranych krajach europejskich w przeliczeniu na jednego mieszkańca (21 r.) Holandia Reasumując: jeśli za zarobione w kraju pieniądze 4 konsumujemy towary z importu, pomniejszamy polski PKB (portfel narodowy). Podobnie dzieje się jeśli kupujemy produkt zawierający znaczną ilość wartości dodanej z importu. To my konsumenci, kupując określone towary, decydujemy o tym, który z krajów (nasza czy też inna ekonomiczna wspólnota) stanie się zamożniejszy i będzie się rozwijać. Musimy przy tym pamiętać również, o tym że 3 to my wydajemy swoje pieniadze i zakup musi być dla nas opłacalny. Aby móc jednak tą opłacalność wyliczyć, musimy poznać zasady ekonomii obywatelskiej i uwzględnić wszystkie wartości. Jeśli w Polsce chcemy więcej zarabiać, większą wagę musimy przywiązywać do wydawania naszych pieniędzy. Decydujemy także o tym, gdzie będą powstawać nowe miejsca pracy i gdzie będą wyższe zarobki. Więcej na ten temat na stronie 5 Dane statystyczne dowodzą, że zarobki są wysokie Liczba firm poszczególnych w tych państw prowadzących krajach, działalność które posiadają oraz przewagę średnie roczne wynagrodzenie eksportu netto w tych państwach nad za 28 r. importem, a niska w krajach, które dużo importują. Aby 7 średnia wynagrodzeń w Polsce była wyższa, 6 powinniśmy bardziej wspomagać eksport, a ograniczać import konsumpcyjny. Dotyczy to zarówno 5 4 konsumentów 3 jak i decydentów. Wymiana handlowa między Państwami jest bardzo potrzebna, 2 1 jednak to te kraje są bogate, które mają dodatnie saldo eksportu i importu. Na ten wynik musi pracować całe społeczeństwo. W każdym zamożnym kraju przychylniej traktowane są przedsięwzięcia biznesowe, które przyczyniają się do rozwoju eksportu (biznes Dług publiczny w Polsce (mld zł) podstawowy), w porównaniu z tymi, które zajmują się importem czy też dystrybucją produktów Norwegia Irlandia Szwajcaria Holandia Szwecja Dania Niemcy Belgia Czechy Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu 32 Bułgaria Rumunia Finlandia Bułgaria wyłącznie na terenie własnego kraju (K) w 28, w przeliczeniu na 5 mln mieszkańców Litwa Francja Belgia Holandia Szwecja Austria Włochy Portugalia Polska Węgry Grecja Łotwa Polska Łotwa Słowacja Słowenia Rumunia Hiszpania Włochy Grecja Niemcy Finlandia liczba przedsiębiorstw ogółem / 5 mln mieszkańców średnie roczne wynagrodzenie netto (euro) Liczba przedsiębiorstw Buł Łotw Bułgaria Rumunia * 212*

15 6 tylko wewnątrz danej wspólnoty (biznes wtórny). To zróżnicowanie przejawia się przede wszystkim w rozliczeniach podatkowych, dostępie do infrastruktury (tańsze tereny pod inwestycje), czasem także w bezpośrednich dopłatach pochodzących z budżetu państwa. Przykład Rządy krajów zamożnych angażują się w zdobywanie zagranicznych kontraktów dla krajowych koncernów. Amerykański prezydent przyjechał do Polski, aby budować dobry klimat wokół planów wydobywania w naszym kraju gazu łupkowego. Leży to w interesie amerykańskich firm, dysponujących odpowiednią technologią wydobywczą. Nasza polska wspólnota jest mało innowacyjna Liczba złożonych przez firmy wniosków o przyznanie patentu europejskiego na 1 mln mieszkańców (211) w porównaniu do średnich rocznych zarobków netto (21) Wykres 8 Obecnie znaczną część wartości eksportu Polski tworzą koncerny zagraniczne, które w naszym kraju ulokowały swoje linie montażowe lub zakłady podwykonawcze. Ponieważ stajemy się krajem, w którym wzrasta koszt pracy nie wymagającej specjalistycznych kwalifikacji, firmy zagraniczne stopniowo będą lokować produkcję tam, gdzie znajdą tańszą siłę roboczą, np. w Indiach czy na Ukrainie. Podobnie może stać się z polskim rolnictwem. Kraje zamożne osiągają dodatni bilans w handlu zagranicznym, ponieważ oferują produkty, których nie po- Z danych statystycznych zestawionych na wykresie wynika, że kolejnym czynnikiem warunkującym Środki z budżetu Unii Europejskiej CIT siadają kraje uboższe. 1% wysokość wynagrodzeń 11% w poszczególnych krajach jest ich innowacyjność. Za jej miarę często przyjmuje się ilość zgłoszeń patentowych przypadającą Dodatkowo, produkty te zyskują ochronę przed Pozostałe dochody konkurencją z mniej rozwiniętych państw, w postaci prawa patentowego czy praw autorskich (np. ba wniosków o przyznanie patentu europejskiego na określoną liczbę mieszkańców. Im wyższa licz- 12% programy komputerowe). Do tego dochodzą inne przypadająca na milion mieszkańców danego kraju, tym wyższe są ich zarobki. Dlaczego tak jest? czynniki: siła marki, efekt skali, własna sieć dystrybucji na świecie i tańszy kapitał. Podatekt dochodowy od osób fizycznych 13% Dzięki innowacyjnym rozwiązaniom i wynalazkom przedsiębiorstwa mogą zdobywać prze- Polskie firmy, nie mając tych atutów, głównie ze względów historycznych, nie zawsze są w stanie wagę konkurencyjną i oferować swoje produkty sprostać konkurencji zachodniej, mimo stosunkowo niskich kosztów pracy. W takiej sytuacji po- Za nowatorskie, nieznane wcześniej rozwiązania drożej nie tylko w rodzimym kraju, ale i za granicą. winny móc liczyć na wsparcie ze strony wspólnoty. klienci są w stanie więcej zapłacić, co powoduje, Tymczasem nie tylko go nie otrzymują, ale bywa, że bogaci się zarówno firma, jak 2% i wspólnota ekonomiczna do której ta firma należy. Akcyza że są niszczone przez urzędniczą machinę. Przykładem tego są losy takich firm jak Optimus S.A., JTT Computer czy przedsięwzięcie Siedem Dolin Polska Słowacja Czechy Hiszpania Wielka Brytania Holandia Szwecja Szwajcaria Roczne zarobki netto w Euro Liczba wniosków o przyznanie patentu europejskiego na mln mieszkańców Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu i Europejskiego Urzędu Patentowego Liczba 12 Struktura dochodów Państwa za 211 r. w procentach PKB/os oraz średnie wynagrodzenie w Polsce na przestrzeni 15 lat (Euro)

16 Zestawione na wykresie dane pokazują, że Polska jest na szarym końcu w europejskim peletonie innowacyjności. Czy oznacza to, że my Polacy jesteśmy mało kreatywni, innowacyjni, pomysłowi i bez intelektualnego potencjału? Na kiepski wynik naszej ekonomicznej wspólnoty składa się kilka czynników. 1. Do niedawna w polskiej gospodarce dominowały firmy państwowe, dla których prace badawcze wykonywały m.in. wyższe uczelnie. Uniwersyteckie i politechniczne instytuty naukowe nadal pozostały kuźniami wynalazków, jednak nie ma w Polsce firm, które mogłyby zainwestować w produkcję tych innowacyjnych rozwiązań. Takie rozwiązania mają wpływ na gospodarkę dopiero wtedy, kiedy ktoś je kupi. 2. Polskie przedsiębiorstwa, często walczące o przetrwanie, z reguły nie prowadzą własnej, działalności naukowo-badawczej. Na posiadanie kosztownych, własnych działów badań i rozwoju mogą sobie pozwolić wyłącznie duże, globalne firmy. Tego rodzaju krajowych przedsiębiorstw jest w Polsce niewiele. 3. Patentowanie innowacyjnych rozwiązań stało się domeną międzynarodowych korporacji, których centra badawczo rozwojowe pozostają w kraju pochodzenia firmy. Międzynarodowe koncerny, inwestując w Polsce, wykorzystują przede wszystkim tylko naszą tanią siłę roboczą. 4. W Polsce najbardziej innowacyjne gałęzie przemysłu zdominowane są przez zagraniczne koncerny. Polskim firmom pozostała przeważnie sfera usług lub działalność w obrębie biznesu wtórnego, w którym możliwości patentowania są dużo mniejsze. Firmy z grupy biznesu wtórnego najczęściej tylko korzystają z najnowszych rozwiązań, są więc ich konsumentami i za nie płacą. Przykład Sklep stosuje kasę fiskalną najnowszej technologii, ale nie zajmuje się jej konstruowaniem. To jest zadanie producenta kas. Gabinet fryzjerski może korzystać z najnowszych suszarek i kosmetyków, ale ich innowacyjne rozwiązania czy receptury są własnością producentów suszarek/kosmetyków. 5.Polacy są postrzegani jako naród pomysłowy, sprytny i pracowity. Polscy specjaliści pracujący w zagranicznych korporacjach nierzadko są autorami innowacyjnych rozwiązań, które stają się własnością pracodawcy i zgłaszane są w urzędzie patentowym kraju pochodzenia koncernu. 6.Duże ilości patentów w krajach zamożnych bywają konsekwencją używania prawa patentowego jako instrumentu antykonkurencyjnego. Silne zachodnie koncerny, nastawione na agresywną konkurencję, bardzo często patentują rozwiązania nie mające znamion wynalazczości, określane mianem patentowych śmieci. Zmusza to krajowe, innowacyjne firmy do poświęcania czasu i pieniędzy na wyjaśnianie patentowych zawiłości. W tym czasie z obawy o posądzenie o kopiowanie wynalazku nie mogą wprowadzać do produkcji rozwiązań zablokowanych zgłoszeniami patentowymi. Nie zarabiają więc, a przeciwnie, ponoszą dodatkowe koszty. Tracą na tym i krajowe przedsiębiorstwa i cała ekonomiczna wspólnota. Międzynarodowe koncerny w swoim dorobku patentowym mogą posiadać nawet do 8 proc. takich śmieci patentowych. Mogą sobie na to pozwolić, gdyż mają skumulowany od lat kapitał i je na to stać. Praktyka taka jest dla nich opłacalna, gdyż w ten sposób ograniczają rozwój mniejszym konkurentom i przez to mogą sprzedawać drożej swoje produkty. Za nowatorskie, nieznane wcześniej rozwiązania klienci są w stanie więcej zapłacić. Powoduje to, że bogaci się zarówno firma, jak i wspólnota ekonomiczna do której ta firma należy. Dlatego innowacyjność jest jednym ze źródeł długoterminowego wzrostu gospodarczego i wiążącego się z tym trwałego wzrostu zamożności. 16

17 Korupcja Klient chętnie zapłaci za coś nowego, ciekawego, wyjątkowego, a w związku z tym zapłaci za pracę konstruktorów, naukowców, a te pensje są dużo większe. Jeżeli kraj jest kreatywny to posiada także więcej dobrze płatnych stanowisk pracy takich jak np. naukowcy, rzecznicy patentowi. Za takie wartości płaci klient kupując produkty firm globalnych. Innowacyjny produkt podlega ochronie patentowej i inne firmy, mniej zamożne, nie mogą go produkować. Mniejsze, biedniejsze firmy mogą jedynie wytwarzać znane już wersje produktów, czyli 4 takie, które wytwarzają wszyscy również Chińczycy, Hindusi, Wietnamczycy i inni. Dla takich produktów istotna jest niska cena, więc wytwarza się je w krajach gdzie są niskie koszty pracy i niskie wynagrodzenia. Biorąc pod uwagę statystykę można przyjąć, że jeśli zmieni się w Polsce klimat do tworzenia i rozwoju rodzimych firm globalnych to dopiero wówczas będziemy 3 mogli mówić o wzroście innowacyjności. Wtedy nastąpi wzrost gospodarczy kraju a tym samym wzrosną nasze wynagrodzenia, lecz to jest zadanie również dla konsumentów Wielkość PKB/os a poziom transparentności i sektora publicznego w wybranych krajach (21 r.) Węgry Litwa Rosja Turcja Bułgaria Rumunia Ukraina 1 Norwegia Irlandia Szwajcaria Holandia Grecja Łotwa Bułgaria Rumunia Szwecja Dania Niemcy Belgia Finlandia Japonia Hiszpania Polska Czechy Finlandia Bułgaria Litwa Polska Łotwa Austria Dania Niemcy Wielka Brytania odporność na korupcję* PKB/1 mieszkańca (euro) Nasza polska wspól- * (1) - niska odporność na na korupcję, (1) - wysoka odporność na na korupcję Opracowanie własne na podstawie danych Transparency International oraz danych Eurostatu nota gospodarcza Saldo eksportu - importu w wybranych krajach europejskich płaci wysokie od- w przeliczeniu na jednego mieszkańca (21 r.) setki od zaciągniętego przez państwo długu Słowacja Słowenia Rumunia Hiszpania Włochy Holandia Jeżeli pożycza się pieniądze, to nie dość że trzeba je oddać, to jeszcze, na bieżąco, co roku należy spłacać odsetki. Jaki to ma wpływ na nasze wynagrodzenia? Na wykresie zestawiono wartość zadłużenia publicznego Polski w latach Na koniec 211 roku wynosiło ono 77 mld zł. W roku 211 wydatki Budżetu Polski wyniosły 33 mld. zł, co oznacza, że kwota naszego zadłużenia dwukrotnie przewyższa roczne wydatki 9 naszego Państwa. 8 W czasach PRL-u Edward Gierek zadłużył Polskę na 4 mld dolarów. Obecnie, na taką sumę Polska zadłuża się w skali roku. Ekonomiści biją 4 z tego powodu na alarm (licznik Balcerowicza). 3 2 Niestety, w Polsce politycy zadłużając kraj, kupują sobie chwilową władzę. Liczba firm poszczególnych państw prowadzących działalność wyłącznie na terenie własnego kraju (K) w 28, w przeliczeniu na 5 mln mieszkańców oraz średnie roczne wynagrodzenie netto w tych państwach za 28 r. Grecja Liczba przedsiębiorstw liczba przedsiębiorstw ogółem / 5 mln mieszkańców średnie roczne wynagrodzenie netto (euro) EUR Dług publiczny w Polsce (mld zł) Niemcy Finlandia Francja Belgia Holandia Szwecja Austria Włochy Portugalia Polska Węgry Jak rośnie dług publiczny w Polsce w mld złotych? Rumunia Bułgari * 212* Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. * prognoza 17

18 Oprocentowanie długu W przekazach medialnych podkreśla się, że wszystkie kraje są zadłużone, niektóre nawet bardziej niż Polska. Pamiętajmy jednak, że obligacje krajów stojących na wyższym poziomie rozwoju gospodarczego są niżej oprocentowane. Na przykład oprocentowanie niemieckich obligacji, wynosi 2,9 proc., polskich 6 proc. Cena strachu oprocentowanie 1-letnich obligacji (dane z 7 stycznia 211 r.) 2,91 Niemcy 3,13 Holandia 3,35 Francja 3,9 Czechy 4,9 Belgia 4,78 włochy 5,5 hiszpania * kraje objęte pomocą UE-MFW, nie pożyczające już pieniędzy na rynku Źródło: Polityka nr 4 (2791) z dnia 22 stycznia 211, str. 57 6,2 Polska 7,12 Portugalia 9,7 Irlandia* 12,64 Grecja* W porównaniu z Niemcami, my Polacy płacimy dwa razy większe odsetki za zaciągnięte długi. Jesteśmy oceniani jako kraj mniej wiarygodny w sensie możliwości spłaty zadłużenia. Należy przy tym zaznaczyć, że inne państwa z reguły zaciągają długi we własnych bankach. Pożyczone, a potem oddane pieniądze pozostają więc w ich własnym kraju. Polska zaciąga długi w zagranicznych bankach. Pieniądze, które będziemy musieli oddać, wraz z odsetkami, trafią więc do innych wspólnot ekonomicznych. Ile kosztuje nas zadłużenie? Jak kształtuje się wartość zadłużenia Polski w przeliczeniu na pracownika wytwarzającego PKB? Dług publiczny Polski w roku 211 Zatrudnienie w gospodarce narodowej 77 mld zł 13 mln osób Dług publiczny na 1 zatrudnionego w gospodarce narodowej 59 tys. zł Oprocentowanie długu w skali roku 6.2% Roczne koszty obsługi tego długu na 1 zatrudnionego w gospodarce narodowej (tylko odsetki bez spłaty długu) 3,5 tys. zł. Nasz dług publiczny wynosi 77 mld zł. Na jego spłatę zarabia wyłącznie sektor gospodarczy, w którym zatrudnionych jest 13 mln obywateli. Wynika z tego prosty rachunek: dług publiczny przypadający na jednego zatrudnionego w sferze produkcji i usług wynosi 59 tys. zł., a płacone przez niego odsetki (6.2 proc.), w skali roku wynoszą 3,5 tys. zł. Wynika z tego, że każdy zatrudniony w sektorze gospodarki musi oddać 3,5 tys. zł. Tyle w naszym imieniu państwo przekazuje pożyczkodawcom. O tyle, w skali roku moglibyśmy zarabiać więcej. Ceny produktów, które nie zawierają w sobie kosztów odsetek od długu publicznego mogą być bardziej konkurencyjne. Firmy rodzime mają wtedy większe szanse na rozwój i na tworzenie miejsc pracy. Ceny produktów na świecie ustala rynek. Przedsiębiorca nie jest w stanie sprzedać swoich produktów powyżej tych cen. Jeżeli produkt obciążony jest dodatkowymi kosztami będącymi pochodną długu publicznego, to sprzedaż towaru stanie się możliwa tylko wówczas, jeśli przedsiębiorca obniży inne koszty, takie jak chociażby fundusz płac. Ceny produktów pochodzących z krajów, gdzie zadłużenie publiczne jest mniejsze lub nie występuje, nie zawierają w sobie pochodnej odsetek od długu. Pracodawca może więc przeznaczyć więcej środków na wyższe płace. 18

19 Nasz rynek jest otwarty dla zagranicznych produktów, natomiast polskim firmom często różnymi metodami blokuje się dostęp do zachodnich rynków zbytu STOP Mówi się, że w Unii Europejskiej nie ma granic dla towarów. W praktyce dzieje się tak tylko wówczas, kiedy towary z krajów tzw. starej Unii jadą do państw, które w ostatnich latach dołączyły do UE. Natomiast jeśli przedsiębiorstwa z krajów nowej Unii chcą zaistnieć na rynkach krajów starej Unii napotykają na szereg barier i trudności. Jeśli polskie firmy chcą coś sprzedać w starej Unii, napotykają na szereg barier, oficjalnych bądź nieoficjalnych. Bariery te często bywają dotkliwsze niż cła na poziomie np. 2 proc. Rodzime firmy niemieckie, czy francuskie są tak okopane na swoich terytoriach, że innym trudno cokolwiek uszczknąć z owego rynku. Utrudnienia stanowią: - siła marki, - przywiązanie klientów do rodzimych produktów, - umowy na wyłączność, - normy wewnętrzne dopasowane do produktów rodzimych producentów, - kosztowne certyfikaty, - ubezpieczenia, - efekt skali w logistyce, - system rabatów, bonusów, nagród, prowizji, - patenty, wzory użytkowe. Zdarza się, że w stosunku do producentów z Europy Wschodniej, celowo wywołuje się niepokoje na zachodnich rynkach. Ma to prowadzić do zdyskredytowania wizerunku niechcianych konkurentów w oczach potencjalnych klientów. W takiej sytuacji polskie firmy muszą przeznaczać znacznie więcej środków na organizację sprzedaży swoich produktów na rynkach Europy Zachodniej. Ponoszą więc wyższe koszty sprzedaży nawet o 3 % w porównaniu z firmami ze starych krajów unijnych. Z tego powodu nie starcza środków na wyższe płace dla pracowników w Polsce, którzy te produkty wytwarzają. Przy wchodzeniu na rynki zagraniczne polskie przedsiębiorstwa muszą pokonywać nie tylko wspomniane utrudnienia. Napotykaja także bariery mentalne. Przykład Kiedy duńska sieć Netto usiłowała wprowadzić do swojej oferty polskie produkty spożywcze, spotkało się to z falą protestów duńskich klientów. Dołączyła do nich minister rolnictwa Danii Miette Gierskov, która na swoim twitterze napisała: Netto będzie kupować polskie produkty. Hm. To oznacza więcej pestycydów, gorsze traktowanie zwierząt i niższe płace. Wybór należy do was. W odpowiedzi na rozpętaną przez duńskich konsumentów burzę, szef sieci Netto stwierdził: Klienci chcą duńskich produktów, a to od nich zależy, co wstawimy na półki w naszych sklepach (źródło:www. pb.pl/ ,4585,polskie-zle-smakuje-w-panstwie-dunskim) Niechęć krajowych konsumentów do obcych produktów w konsekwencji może prowadzić do całkowitego zablokowania rynku zagranicznej konkurencji. 19

20 i usługi sprzedawały się drożej na rynku globalnym, niż te pochodzące z innych państw. Polskie produkty mają gorszy wizerunek i dlatego świat płaci za nie mniej niż na przykład za produkty niemieckie Przykład Pamiętamy zapewne nieudaną operację plastyczną pacjentki ze Szwecji, która skorzystała z usług jednego z gdańskich szpitali. Wydarzenie to bardzo mocno nagłośniono w krajach, z których na leczenie do Polski mogliby przyjeżdżać potencjalni klienci. Tracąc zaufanie, polskie kliniki muszą obniżać ceny usług medycznych dla obcokrajowców, kosztem mniejszych wynagrodzeń dla lekarzy. Kiedy na skutek zatrucia bakterią E.coli wybuchła w Niemczech epidemia, za sprawcę lawinowo rosnących zachorowań uznano importowane z Hiszpanii ogórki. Kiedy okazało się, że przyczyną epidemii stały się niemieckie kiełki, media stopniowo wyciszyły informację. Podobnie zareagowali niemieccy dziennikarze w przypadku informacji o rodzimym producencie, który do paszy dla drobiu dodawał zużyty olej silnikowy. Media szybko przestały o tym informować. Zdarza się również, że koncerny globalne często prowokują takie sytuacje, aby obniżyć prestiż kraju, z którego pochodzą konkurenci. Klienci nie kupują produktów. Kupują wrażenia. Odnosi się to głównie do towarów, o jakości których przekonujemy się dopiero po pewnym czasie. Tak dzieje się w przypadku samochodów, produktów technicznych, lekarstw, itp. Na przykład klient francuski zwykle jest skłonny zapłacić więcej za produkt ze znaczkiem Made in France, aniżeli za identyczny produkt Made in Poland. Dlaczego? Istnieje w nim utrwalone przekonanie, że towar francuski jest lepszy od polskiego. Przykł ad Zachodni producent okien dachowych w swoich działaniach na rynku niemieckim świadomie wykorzystuje i wzmacnia historycznie ukształtowane negatywne stereotypy o produktach pochodzących z Polski. Dowodem na to jest instrukcja załączona do okien tej firmy, produkowanych na Węgrzech, a sprzedawanych w sieci marketów na rynku niemieckim pod tanią, nieznaną marką. W oknie tym zastosowano uwsteczniony technicznie, trudny do zrozumienia system montażu, stosowany przed trzydziestoma laty. W obrazkowej instrukcji montażu jedyny element opisowy stanowił tekst w języku polskim opatrzony biało-czerwoną flagą. Jeżeli producent otrzymuje więcej pieniędzy za swój produkt, może również więcej zapłacić pracownikowi, który przy jego wytworzeniu pracuje. Środowiska opiniotwórcze zamożnych krajów (dziennikarze, publicyści, działy PR) w wyrafinowany sposób zabiegają o to, aby ich rodzime produkty 2