Modlin - zewnętrzny pierścień fortów

W 1909 roku zmieniono koncepcję obrony zachodniej części Rosji - twierdzę w Warszawie i w Zegrzu przeznaczono do likwidacji, a twierdzę w Modlinie (Nowogieorgijewsk / Новогеоргиевск) postanowiono jednak rozbudować. W latach 1912-15 powstał wokół Modlina drugi pierścień fortów (od IX do XVIII) wraz z dziełami pośrednimi (od D-1 do D-10). Tylko nieliczne z tych obiektów zostały wybudowane w całości do czasu rozpoczęcia wojny.

Modlin forty zewnetrzne

Fort XIII w Błogosławiu, podobnie jak sąsiedni fort w Janowie, był budowany w latach 1912-1915 w ramach zewnętrznego pierścienia forów Twierdzy Modlin. Jego budowa nie została zakończona, ale to co powstało przetrwało do naszych czasów bez zniszczeń wojennych.

Niektóre źródła podają, że fort powstał na bazie projektu fortu Wieliczki z 1909 roku, ale nie jest to prawdą. Fort zawiera w sobie dużo pomysłów Wieliczki, ale nie odpowiada żadnemu z jego projektów standardowych. Najbliżej mu do projektu F1889 w zamyśle ogólnej koncepcji, ale nie w szczegółach. Może być raczej wariacją na temat projektu fortu Bujnickiego z 1910 roku (głównie w zakresie podwalni) w połączeniu z przeciwskarpą i kaponierami z fortów Wieliczki. Projekt jest podobny do fortu X w Henrysinie, ale nie jest taki sam.

Fort ma narys trapezu, otoczony jest suchą fosą i wałem. Lewy bark i czoło fosy bronione były z lewej kaponiery, bo obrony prawego barku fosy miała powstać druga kaponiera. Lewa kaponiera została wybudowana, ale nie jest połączona poterną z wnętrzem fortu. Prawa kaponiera powstała w postaci prowizorycznego schronu bojowego ze stanowiskami artylerii fortecznej oraz z chodnikami kontrminowymi, które warte są zwiedzenia ale często zalane są wodą. Kaponiera ta wykonana jest w dużej części z kamienia, a nie z betonu. Nie powstała przeciwskarpa mająca łączyć obie kaponiery oraz poternę.

Główną częścią fortu jest duża podwalnia zawierająca w sobie pomieszczenia dla załogi oraz pomieszczenia techniczne. Na końcach podwalni mogły powstać tradytory albo dalsze schrony, widać że budowa w tych miejscach nie została zakończona. Patrząc na plany fortów standardowych można ocenić zaawansowanie budowy podwalni na barkach na 50%. Na wale powstały stanowiska strzeleckie z betonowym przedpiersiem, małymi schronami oraz z połączeniami do wnętrza fortu do transportu amunicji.

Podwalnia miała być połączona centralnie poprowadzoną poterną z przeciwskarpą. Obecnie poterna jest zalana wodą - swego czasu ekipa nurków sprawdzała stan poterny i ocenili jej głębokość na ok. 8 metrów. Centralna poterna prowadzi także w stronę szyi fortu. Na jej końcu mogły powstać koszary z kaponierą. Obecnie na zakończeniu poterny są małe pomieszczenie będące docelowym wyjściem albo zaczątkami kaponiery.

Na zdjęciu lotniczym z 1939 roku doskonale widać jaką część fortu wybudowano.

Fort obecnie jest łatwo dostępy, nie jest zniszczony działaniami wojennymi, ale okoliczni mieszkańcy traktują go jak wysypisko śmieci. Ciekawe są chodniki kontrminowe w prawej kaponierze, ale często są zalane wodą (stan na zimę 2023 - sucho, można zwiedzać). W fosie także często jest mokro. Na terenie fortu widać, że często jest miejscem jazd samochodów terenowych.

Bardzo niebezpieczne jest samo główne wejście do fortu. Zaraz za wejściem znajduje się niezabezpieczona przestrzeń prowadząca piętro niżej. Bardzo łatwo można spaść piętro niżej od razu po przekroczeniu wejścia do fortu.

Fort XIII Błogosławie, rok 1939, zdjęcia niemieckich żołnierzy; pierwsze trzy zdjęcia z Fotopolska.eu.
fot.1 Kaponiera prawego barku, wykonana częściowo prowizorycznie.
fot.2 Środkowe wejście do podwalni.
fot.3 Stanowiska strzeleckie na wale przy środkowym wejściu.
fot.4 Kaponiera lewego barku i czoła z niedokończoną przeciwskarpą.
fot.5 Centralne wejście do podwalni.
fot.5 Zdjęcie lotnicze, widoczne wszystkie wybudowane elementy fortu.

Fort XIII Błogosławie - kaponiery przeciwskarpowe, zdjęcia z roku 2004 i z roku 2015.

Fort XIII Błogosławie - kaponiery przeciwskarpowe, zdjęcia z roku 2004 i z roku 2015.

Fort XIII Błogosławie - podwalnia, poterna, stanowiska strzeleckie, zdjęcia z roku 2004 i z roku 2015.

Fort XIII Błogosławie - podwalnia, poterna, stanowiska strzeleckie, zdjęcia z roku 2004 i z roku 2015.

Fort XIII Błogosławie na planach i mapach

Fort XIII Błogosławie na planach i mapach
fot.1 Niemiecka mapa "Karte des Westlichen Russlands" w skali 1:100 000 z 1915 roku.
fot.2 Fort na ciekawej, niemieckiej mapie z 1938 roku. Mapa bazuje na podkładach WIG 1:100 000 ale ma naniesione położenia fortów, nie wszystkie prawidłowo.
fot.3 Współczesna mapa topograficzna z Geoportal.gov.pl
fot.4-6 Fort wzorcowy F1889 inż. Wieliczki
fot.7 Fort wzorcowy F1909 inż. Wieliczki
fot.8 Fort wzorcowy F1910 inż. Bujnickiego
fot.9 Fort Błogosławie na widoku mapy Lidar z Geoportal.gov.pl