I aktor może zostać alkoholikiem

Nieprzeciętnie utalentowany, posiadający wielką sceniczną intuicję, artysta o uwodzicielskim, sarnim spojrzeniu. Mowa tu o Józefie Węgrzynie, który pomimo licznych wzlotów i upadków nieustannie wzbijał się na szczyt polskiego światka aktorskiego. Nazywano go nawet polskim Rudolphem Valentino. Zdolności artysty nie zostały w ciągu jego życia do końca wykorzystane. Pomimo to Węgrzyn zdołał wykreować wiele interesujących postaci. Urodził się 13 marca 1884 roku w Warszawie, jako jeden z szóstki potomków dozorcy Walentego Węgrzyna i Karoliny z Beslerów. Młody Józef został wysłany w 1895 roku do szkoły realnej im. św. Anny w Krakowie, gdzie w tym samym mieście mieszkał jego brat Maksymilian wraz z żoną Faustyną Krysińską. Małżeństwo aktorów zyskiwało niemałą sławę w drugiej połowie XIX wieku i chciało jak najszybciej wykreować swojego podopiecznego na najjaśniejszą gwiazdę polskiej sceny. Po zakończeniu pierwszego etapu edukacji Józef Węgrzyn rozpoczął naukę w szkole dramatycznej prowadzonej przez Gabrielę Zapolską. Już wtedy zachwycał innych talentem pantomimicznym i parodystycznym. Nie był przekonany do rozwijania swojego warsztatu artystycznego w ramach nauki, lecz sytuacja na rynku pracy zmusiła go do wyzbycia się dumy i dalszego kształcenia. Dzięki wspólnemu mieszkaniu z aktorską parą szybko złapał bakcyla teatru, a sam jego brat wspinając się po szczeblach kariery prowadził Józefa ze sobą.

Józef Węgrzyn w swoich scenicznych wcieleniach

Debiut sceniczny Józefa Węgrzyn odbył się w 1904 roku na deskach teatru lwowskiego, gdzie młody, aspirujący aktor zastępował Stanisława Knake-Zawadzkiego w roli Psyche w Erosie i Psyche Jerzego Żuławskiego. Partnerował wówczas Irenie Solskiej. Po swoim pierwszym, poważnym występie wrócił do Krakowa, aby grać w Teatrze Miejskim. Po powrocie z tournée po Rosji z grupą Arnolda Szyfmana pracował w warszawskim Teatrze Polskim, Teatrze Rozmaitości i Teatrze Narodowym. Ponadto Węgrzyn brał udział w objazdowych spektaklach Reduty i często wyjeżdżał na występy gościnne m.in. do Krakowa, Łodzi, Poznania, Lwowa i Bydgoszczy.

Nie da się przedstawić sylwetki Józefa Węgrzyna bez omówienia jego wkładu w polską kinematografię. Aktor zaczynał swoją działalność kinową w filmach niskiej klasy, często kiczowatych, antycarskich, lecz na taką produkcję była wtedy nastawiona narodowa kinematografia. Mężczyzna rozwijał się z filmu na film, z klatki na klatkę dochodząc do ogromnej ilości perfekcyjnie wykreowanych ról. Na początku plasował się niemal zawsze na pierwszym planie, lecz z czasem musiał się zadowolić drugoplanowym bądź epizootycznym występem. Można go było obejrzeć na srebrnym ekranie w takich przedsięwzięciach jak: Słodycz Grzechu (1914), Wściekły rywal (1916), Studenci (1916), Ochrana warszawska i jej tajemnice (1916), Arabella (1917), Kobieta (1917), Jego ostatni czyn (1917), Carat i jego zasługi (1917), Złote bagno (1918), Mężczyzna (1918), Melodie duszy (1918), Książę Józef Poniatowski (1918), Carska faworyta (1918), Przestępcy (1919), Krysta (1919), Do szczęścia (1919), Uroda życia (1921), Tamten (1921), Ludzie bez jutra (1921), Tajemnica przystanku tramwajowego (1922), Strzał (1922), Od kobiety do kobiety (1923), Niewolnica miłości (1923), Skrzydlaty zwycięzca (1924), Kiedy kobieta zdradza męża (1924), Sanin (1925), Iwonka (1925), Trędowata (1926), O czem się nie myśli (1926), Uśmiech losu (1927), Tajemnica skrzynki pocztowej (1929), Dziesięciu z Pawiaka (1931), Księżna Łowicka (1932), Ostatnia eskapada (1933), Dzieje grzechu (1933), Wierna rzeka (1936), Trędowata (1936), Pan Twardowski (1936), Znachor (1937), Strachy (1938), Rena (1938), Profesor Wilczur (1938), Kościuszko pod Racławicami (1938), Florian (1938), Geniusz sceny (1939), Biały Murzyn (1939), Żona i nie żona (1941), Testament profesora Wilczura (1942) i Dwie godziny (1946).

Józef Węgrzyn z córką Zofią i synem Mieczysławem

O życiu prywatnym Józefa Węgrzyna źródła nie podają zbyt wiele informacji. Jego pierwszą żoną została poznana w Teatrze Miejskim, siostra jego kolegi – Anna Kurkiewiczówna. Tląca się miłość między parą zaowocowała dwójką wspaniałych dzieci. Zofia i Mieczysław dorastali otoczeni wielką troską, chociaż można by było przypuszczać, że Węgrzyn głównie faworyzował swojego syna. Mieczysław odziedziczył wielki talent, również został aktorem, lecz nigdy nie rywalizował na polu artystycznym ze swoim ojcem, którego uważał za pierwszego mistrza sceny. Pozorna sielanka rodzinna zakończyła się wraz z wyjazdem Józefa do Warszawy. Tam rozpoczął romans z aktorką Zofią Lindorówną. Po wielu miesiącach prowadzenia podwójnego życia artysta postanowił opuścić swój rodzinny dom. Węgrzyn, wcześniej zatwardziały katolik, dla swojej nowej ukochanej porzucił wyznawaną wiarę i zawarł nowy związek małżeński w obrządku prawosławnym. Ślub pary odbył się w warszawskiej cerkwi na Pradze i stał się jednym z największych sensacyjnych wydarzeń towarzyskich ówczesnej Warszawy. Józef Węgrzyn i Zofia Lindorówna byli razem przez piętnaście lat i nie doczekali się wspólnych dzieci.

Józef Węgrzyn z Zofią Lindorówną w Hotelu Europejskim

Nieodłącznym elementem historii aktora jest jego smutna przemiana, która rozpoczęła się wraz z końcem dwudziestolecia międzywojennego. Oprócz naturalnej starości, pojawienia się kilku siwych włosów, można było odnaleźć tragiczniejsze skutki upływającego czasu i przemijalności życia Józefa Węgrzyna. Od 1916 roku artysta nadużywał spożywania alkoholu (głównie bimbru), a z biegiem czasu coraz bardziej topił się w nałogu. Zdarzało mu się upijać się z napotkanymi dorożkarzami lub występować na scenie pod wpływem alkoholu. Ludzie z jego najbliższego otoczenia jednogłośnie twierdzili, że artysta marnuje swój talent. Najprawdopodobniej zbyt częste upijanie się Węgrzyna miało wpływ na rozpad jego małżeństwa z Zofią Lindorówną. 

Zofia
Lindorówna

Józef Węgrzyn wszedł w okres okupacji hitlerowskiej z powoli rozwijającą się depresją. W grudniu 1939 roku został aresztowany przez gestapo i uwięziony na Pawiaku wraz z innymi artystami. Najprawdopodobniej przyczyną ujęcia Józefa Węgrzyna był jego lipcowy występ w Teatrze Polskim, gdzie parodiował Adolfa Hitlera. Po zwolnieniu z więzienia artysta rozpoczął pracę w teatrach jawnych: Złotym Ulu, Komedii i Miniaturach. W czasie Powstania Warszawskiego miał brać udział w spektaklu Warszawianka, jednak jego realizacja nie doszła do skutku.  

Mieczysław
Węgrzyn

Okres drugiej wojny światowej przyniósł aktorowi jeszcze większa cierpienia. Po rozpoczęciu okupacji Józef Węgrzyn i jego syn zostali rozdzieleni. Mieczysław wyjechał do Krakowa. W 1942 roku hitlerowcy pojmali go, osadzili w obozie koncentracyjnym Auschwitz i kilka tygodni później rozstrzelali pod blokiem 11. Dla Węgrzyna był to cios prosto w serce, po którym już nigdy nie był w stanie się pozbierać. Jego świat legł w gruzach, ponieważ stracił najważniejszą osobę w swoim życiu. 

Po zakończeniu wojny los nadal nie oszczędzał aktora. Józef Węgrzyn będąc na skraju psychicznego wyczerpania prowadził nawet budkę z wódką.  Na szczęście udało mu się porzucić kompromitującą pracę i zamieszkać w Łodzi. Mężczyzna zaangażował się w tworzenie kilku spektakli Teatru Wojska Polskiego. Największym sukcesem ostatnich lat jego życia była rola Strzygi-Strzyckiego w Porwaniu Sabinek. Występował gościnnie w Łodzi i Bydgoszczy. W 1950 roku artysta zszedł już na zawsze ze sceny i został umieszczony w zakładzie psychiatrycznym Ministerstwa Zdrowia w Warszawie. Chorujący na depresję i schizofrenię powoli tracił kontakt z rzeczywistością. Józef Węgrzyn ogarnięty szaleństwem umiera 4 września 1952 roku.

Bibliografia:

Józef Węgrzyn. Filmografia, Filmweb (online), [w:]http://www.filmweb.pl/person/J%C3%B3zef+W%C4%99grzyn-44995 (dostęp: 18.04.2016 r.).

Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, Warszawa 1973, hasło: Józef Węgrzyn.

Z miłości do syna, E-teatr.pl (online), [w:] http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/127916.html (dostęp: 28.12.2016 r.).

K. Biernacki, Józef Węgrzyn, Kraków 1973.

S. Koper, Życie prywatne elit artystycznych Drugiej Rzeczpospolitej, Warszawa 2010.

M. Mokrzycka-Pokora, Józef Węgrzyn, Culture.pl (online), [w:] http://culture.pl/pl/tworca/jozef-wegrzyn (dostęp: 18.04.2016 r.).